ลักษณ์ หรือลักษมณ์*เป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เป็นโอรสของท้าวทศรถ*กับนางสมุทรชา*เป็นอนุชาของพระราม* พระพรต* และเป็นเชษฐาของพระสัตรุด*

ครั้งพระนารายณ์*จะอวตารมาเป็นพระราม ได้บัญชาให้สังข์และบัลลังก์นาคมาเกิดเป็นพระลักษณ์อนุชา เมื่อยังเยาว์พระลักษณ์ได้ไปเรียนศิลปศาสตร์กับฤๅษีวสิษฐ์*และฤๅษีสวามิตร* พร้อมกับเชษฐาและอนุชา เมื่อเรียนวิชาสำเร็จพระฤๅษีทั้งสองก็ทำพิธีชุบศรให้  ขณะทำพิธีพระอิศวร*ประทานศรพรหมาสตร์* ศรอัคนิวาต* และศรพลายวาต*พร้อมคันศรแก่พระกุมารทั้งสี่องค์ เมื่อกลับเข้ากรุงอยุธยา*แล้ว ทั้งสี่องค์ได้แสดงศิลปศาสตร์ถวายท้าวทศรถ

เมื่อนางกากนาสูร*และบริวารอสูรกาเบียดเบียนเหล่าฤๅษี  ฤๅษีวสิษฐ์และฤๅษีสวามิตร ขอให้พระรามและพระลักษณ์ไปปราบ หลังจากนั้นพระอาจารย์ทั้งสองพาพระรามและพระลักษณ์ไปร่วมพิธียกมหาธนูโมลี*ในงานสยุมพรของนางสีดา*ที่เมืองมิถิลา* พระรามให้พระลักษณ์ลองยกธนูก่อน พระลักษณ์ขยับคันธนูแล้วก็กลับมา พระรามเห็นพระลักษณ์กลับมาเฝ้าก็ยินดีแล้วออกไปยกคันธนูขึ้นกวัดแกว่งจึงได้อภิเษกกับนางสีดา

ท้าวทศรถจะมอบราชสมบัติให้พระราม แต่นางไกยเกษี*ขอพรท้าวทศรถให้พระพรตครองราชย์ก่อนและให้พระรามออกเดินป่า 14 ปี พระลักษณ์โกรธ จะสังหารนางไกยเกษีแต่พระรามห้ามไว้ พระลักษณ์จึงขอตามเสด็จไปด้วย

ครั้นพระพรต พระสัตรุดยกทัพมาถึงเขาสัตกูฏ* เพื่อตามพระรามกลับไปครองกรุงอยุธยา พระลักษณ์เห็นพระพรตยกทัพมาก็จะแผลงศรสังหารพระพรตแต่พระรามห้ามไว้

พระราม พระลักษณ์ และนางสีดา ออกจากเขาสัตกูฏ ไปประทับอยู่ที่อาศรมริมฝั่งแม่น้ำโคทาวารี* วันหนึ่งพระลักษณ์ออกเก็บผลไม้ พบพระขรรค์ที่กุมภกาศ*ทำพิธีขอจากพระพรหม*ตกอยู่ในป่าไผ่ก็นำมากวัดแกว่ง กุมภกาศเห็นก็โกรธเข้ารบกับพระลักษณ์และถูกพระลักษณ์สังหาร พระลักษณ์นำพระขรรค์มาถวายพระราม พระรามให้พระลักษณ์เก็บไว้เป็นอาวุธ

เมื่อนางสำมนักขา*พบพระรามที่ฝั่งโคทาวารี ก็หลงรูปพระราม ตามมาจะถวายตัวแต่พระรามปฏิเสธ นางสำมนักขาเห็นนางสีดางดงามก็จะทำร้ายนางสีดา พระลักษณ์ลงโทษนางสำมนักขาด้วยการตัดมือ ตัดเท้า ตัดจมูก และหูแล้วไล่นางไป นางสำมนักไปทูลทศกัณฐ์*ให้มาลักนางสีดาไปเป็นชายา

พระรามและพระลักษณ์ติดตามนางสีดา ระหว่างทางนางอัศมูขี*เห็นทั้งสองรูปงามจึง บันดาลให้ฟ้ามืดแล้วลักพาตัวพระลักษณ์เหาะไป พระรามเห็นฟ้ามืดก็แผลงศร พระลักษณ์เห็นแสงจากศรก็ได้สติจึงร่ายมนตร์ นางอัศมูขีก็ตกลงบนพื้นดิน พระลักษณ์ลงโทษตัดแขนทั้ง 2 ข้างและใช้คันธนูโบยตีทั่วร่าง นางอัศมูขีร้องขอชีวิตแล้ววิ่งหนีไป

หลังจากพระรามสังหารพาลีแล้ว สุครีพ*ใช้เวลารวมพลนานเกินกำหนด พระรามให้พระลักษณ์ไปเตือนสุครีพ สุครีพทูลขอเวลารวมพลและขอให้พระลักษณ์กลับไปทูลพระราม

เมื่อพระรามทำสงครามกับทศกัณฐ์ พระลักษณ์ร่วมรบกับพระราม ในศึกกรุงลงกา*พระลักษณ์เสียทีอสูรหลายครั้งเช่น ถูกหอกโมกขศักดิ์*ของกุมภกรรณ* ถูกศรนาคบาศ*และศรพรหมาสตร์*ของอินทรชิต* ถูกหอกของมูลพลัม* และถูกหอกกบิลพัท*ของทศกัณฐ์ แต่พิเภก*ก็บอกวิธีให้พระรามแก้ไขได้ทุกครั้ง พระลักษณ์ได้สังหารอสูรหลายตน ได้แก่ อินทรชิต  มูลพลัม  จิตรไพรี*  ทศคีรีวัน*และทศคีรีธร*

ครั้นเสร็จศึกกรุงลงกา พระรามปรึกษาความชอบของพระลักษณ์  เหล่าเสนาบดีเสนอให้พระลักษณ์ครองเมืองโรมคัล*ของพญาขร*แต่หนุมานทูลทัดทานและเสนอให้ตั้งพระลักษณ์เป็นอุปราชของกรุงอยุธยาเพื่อจะได้อยู่ใกล้พระราม 

ต่อมาพระรามเข้าพระทัยผิดว่านางสีดายังระลึกถึงทศกัณฐ์อยู่จึงให้พระลักษณ์นำนางสีดาไปประหาร และให้นำหัวใจนางมาถวายด้วย  พระลักษณ์ไม่อาจขัดบัญชาพระรามได้ ก็พานางสีดาไปประหารที่ป่ากาลวาต*   พระลักษณ์รู้ว่านางสีดาทรงครรภ์ จะปล่อยนางไปแต่นางไม่ยอม พระลักษณ์จึงใช้พระขรรค์ฟันไปที่ศอของนางสีดาแล้วพระลักษณ์ก็สลบไป เมื่อฟื้นขึ้นจึงปล่อยนางไป พระอินทร์*เนรมิตกวางตายอยู่ริมทาง พระลักษณ์จึงควักเอาหัวใจกวางมาถวายพระราม นางสีดาไปอยู่กับฤๅษีวัชมฤค*จนประสูติพระโอรส เมื่อพระรามได้พบพระมงกุฎ*ก็ถามพระลักษณ์ พระลักษณ์จึงทูลว่าตนไม่ได้ประหารนางสีดา

ต่อมาพิเภกทำนายว่าพระรามมีเคราะห์ให้ออกเดินป่าอีก 1 ปีจึงจะพ้นเคราะห์ พระรามชวนพระลักษณ์และหนุมานไปด้วย ในการเดินป่าครั้งนี้พระลักษณ์ได้สังหารตรีปักกัน*โอรสของท้าวกุเวรนุราช*

เมื่อเกิดกบฏกรุงลงกา พระรามให้พระพรตและพระสัตรุดไปปราบทศพิน* และท้าวจักรวรรดิ*ที่เมืองมลิวัน* พระลักษณ์ได้ประทานเสื้อเกราะของพระอินทร์ที่ใช้เมื่อครั้งทำศึกกับกรุงลงกาและศรจันทวาทิตย์*ให้พระสัตรุดเพื่อใช้รบกับศัตรู

หลังเสร็จศึกเมืองไกยเกษ* พระลักษณ์ประทับอยู่กับพระราม นางสีดา พระมงกุฎ และพระลบ* ในกรุงอยุธยาตราบจนสิ้นไตรดายุค*