ท้าวคนธรรพ์ หรือคนธรรพ์นุราช*เป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เป็นอสูรหยาบช้า ครองเมืองดิศศรีสิน* มีมเหสีชื่อนางนันทา* และมีโอรสคือวิรุณพัท*

วันหนึ่งท้าวคนธรรพ์ชวนโอรสออกเที่ยวป่า ได้เห็นเหล่าฤๅษีบำเพ็ญพรตก็เกรงว่าหากปล่อยไว้เหล่าฤๅษีจะบอกวิชาต่าง ๆ แก่มนุษย์ซึ่งจะเป็นอันตรายแก่ตน ท้าวคนธรรพ์จึงทำลายอาศรมของฤๅษี แล้วเดินทางต่อไปจนถึงเมืองไกยเกษ* เกิดความย่ามใจเข้าตีเมืองไกยเกษ ท้าวไกยเกษ*เห็นว่าไม่อาจทานกำลังท้าวคนธรรพ์ได้ จึงหนีไปอยู่กับฤๅษีโควินท์* ฝ่ายท้าวคนธรรพ์และวิรุณพัทเมื่อเข้าเมืองได้ก็เที่ยวชมสนมกำนัลและทำลายของในวัง เสนาในเมืองไกยเกษต้องการถ่วงเวลาให้ทัพจากกรุงอยุธยา*มาช่วย จึงชวนท้าวคนธรรพ์ประพาสอุทยาน เมื่อพระรามรู้ข่าวศึกเมืองไกยเกษก็ให้ พระมงกุฎ*และพระลบ*เป็นทัพหน้า พระพรต*และพระสัตรุด*เป็นทัพหลวง พร้อมกับกองทัพจากเมืองขีดขิน*ไปปราบท้าวคนธรรพ์

เมื่อทัพจากกรุงอยุธยาไปถึง พระพรตให้ชามพูวราช*ไปเจรจาให้ยอมสวามิภักดิ์ ท้าวคนธรรพ์โกรธจึงให้วิรุณพัทเป็นทัพหน้าและตนเป็นทัพหลวงยกทัพไปต่อสู้ พระลบสังหารวิรุณพัทได้ ส่วนพระมงกุฎก็แผลงศรทำลายไพร่พลและรถศึกของท้าวคนธรรพ์ แล้วศรนั้นกลายเป็นนางฟ้า 4 ตนมาเยาะเย้ยท้าวคนธรรพ์ ท้าวคนธรรพ์เห็นไพร่พลล้มตายหมดและเสียโอรสก็คิดสู้ตายจึงแผลงฤทธิ์บันดาลให้ฟ้ามืดแล้วขว้างจักร พระมงกุฎเห็นก็แผลงศรไปทำลายจักรแล้วแล่นไปสังหารท้าวคนธรรพ์