ฤๅษีสวามิตรเป็นตัวละครในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ บำเพ็ญพรตอยู่กับเหล่าฤๅษีในป่าใกล้กับกรุงอยุธยา* ฤๅษีสวามิตรเป็นอาจารย์ของท้าวทศรถ* พระราม* พระลักษณ์* พระพรต* และพระสัตรุด*

เมื่อพระกุมารทั้งสี่ยังเยาว์ได้ไปศึกษาวิชากับฤๅษีสวามิตรและฤๅษีวสิษฐ์*ในป่า เมื่อเรียนวิชาการธนูสำเร็จแล้ว ฤๅษีสวามิตรกับฤๅษีวสิษฐ์ก็ทำพิธีชุบศรวิเศษให้กุมารทั้งสี่ ต่อมานางกากนาสูร*ก่อกวนเหล่าฤๅษี เหล่าฤๅษีจึงมาแจ้งฤๅษีสวามิตรและฤๅษีวสิษฐ์ ทั้งสองได้ทูลเชิญพระรามไปสังหารกากนาสูร และพาพระรามไปในงานสยุมพรของนางสีดา*ในเมืองมิถิลา*

เมื่อนางไกยเกษี*ขอให้พระพรตครองราชย์ก่อนพระราม ฤๅษีสวามิตรและฤๅษีวสิษฐ์ได้ทัดทานให้นางไกยเกษีเปลี่ยนใจ โดยเตือนว่าให้ระลึกถึงพระคุณของท้าวทศรถ ไม่ควรให้พระรามไปลำบากในป่าเพราะท้าวทศรถจะเสียพระทัยจนสิ้นพระชนม์ได้ นางไกยเกษีไม่พอใจ ต่อว่าพระอาจารย์ทั้งสอง หลังจากท้าวทศรถสิ้นพระชนม์ ฤๅษีวสิษฐ์และฤๅษีสวามิตรได้ห้ามนางไกยเกษีและพระพรตเข้าร่วมพิธีถวายพระเพลิงตามคำสั่งของท้าวทศรถ

เมื่อพระรามเสร็จศึกกับกรุงลงกา* ได้ยกพลข้ามแม่น้ำสะโตง*มาเยี่ยมพระอาจารย์ทั้งสองก่อนกลับเข้ากรุงอยุธยา