กวนอูเป็นตัวละครในเรื่องสามก๊ก (จีนกลางเรียกว่ากวนอี่ว์) แซ่กวน  ชื่อตัวอู  มีอีกชื่อหนึ่งว่าหุนเตี๋ยง* (จีนกลางเรียกว่าอวิ๋นฉาง) อยู่ที่เมืองฮอตั๋งไกเหลียง*  มีอาวุธเป็นง้าวยาว 11 ศอก หนัก 82 ชั่ง

 

กวนอูมีรูปร่างสง่างาม  สูงประมาณ 6 ศอก  หน้าแดงดังผลพุทราสุก  ปากแดงดังชาดแต้ม คิ้วดังตัวไหม  รูปตายาวดังนกการเวก   มีหนวดงามเป็นพิเศษยาวถึงอก  เส้นละเอียดงามเสมอกัน  พระเจ้าเหี้ยนเต้*ถึงกับประทานนามว่าบีเยียงก๋ง* แปลว่า เจ้าหนวดงาม

 

เมื่อกวนอูพบเล่าปี่*และเตียวหุย*ที่เมืองตุ้นก้วน* กวนอูเล่าอดีตของตนว่าเมื่ออยู่เมืองฮอตั๋งไกเหลียงได้ฆ่าคนรวยที่ข่มเหงคนทั้งปวง ทั้งสามสาบานเป็นพี่น้องกันแล้วอาสาปราบโจรโพกผ้าเหลือง   จากนั้นหาม้าและทำอาวุธคู่มือ 

 

กวนอูออกรบครั้งแรกก็สามารถฆ่าเที้ยอ้วนจี้*นายทหารของโจรโพกผ้าเหลืองได้อย่างง่ายดาย หลังจากโจรโพกผ้าเหลืองถูกปราบราบคาบลงแล้ว ขุนนางในเมืองหลวงแย่งอำนาจกัน   ตั๋งโต๊ะ*กุมอำนาจปลดกษัตริย์องค์เก่าสถาปนาองค์ใหม่ตามอำเภอใจตน   โจโฉ*ร่วมกับอ้วนเสี้ยว*ชวนเล่าปี่และเจ้าเมืองต่าง ๆ รวม 17 หัวเมืองเป็นพันธมิตรร่วมกันต่อต้านตั๋งโต๊ะ   กวนอูฆ่าซัวหยง 2*ได้ในเวลาอันรวดเร็ว   หลังจากนั้นแสดงฝีมือรบยอดเยี่ยมอีกหลายครั้ง เช่น พิชิตงันเหลียง* บุนทิว*สองนายทหารยอดฝีมือของอ้วนเสี้ยว

 

หลังจากทัพพันธมิตรแตกแยกกัน   กวนอูและเตียวหุยไปอยู่กับเล่าปี่ซึ่งได้เป็นเจ้าเมืองเพงงวนก๋วน* ทั้งสามนอนร่วมเตียง   กินร่วมโต๊ะกันอยู่เสมอ   ต่อมาเมื่อเล่าปี่ได้เป็นเจ้าเมืองชีจิ๋ว* ได้มอบหมายให้เตียวหุยอยู่รักษาเมือง   ตนเองกับกวนอูไปตีเมืองลำหยง*ของอ้วนสุด*ตามคำสั่งโจโฉ   เตียวหุยเมาเสียเมืองชีจิ๋วแก่ลิโป้* กวนอูตำหนิเตียวหุยมาก   แต่ต่อมาลิโป้ให้เล่าปี่ครองเมืองเสียวพ่าย*ขึ้นกับเมืองชีจิ๋ว   อ้วนสุดมาตีเมืองชีจิ๋ว  เล่าปี่ช่วยลิโป้  กวนอูฆ่านายทหารฝีมือดีของอ้วนสุด หลังจากนั้นโจโฉขอให้เล่าปี่ร่วมรบลิโป้   ลิโป้รู้เรื่องใช้เตียวเลี้ยว*และโกซุ่น*คุมทัพมาตีเมืองเสียวพ่าย   กวนอูเตือนให้เตียวเลี้ยวรู้ว่าไม่ควรอยู่กับลิโป้   เมื่อลิโป้พ่ายถูกจับพร้อมนายทหารของตนอีกหลายคน   โจโฉประหารลิโป้   กวนอูขอชีวิตเตียวเลี้ยวไว้ เตียวเลี้ยวสวามิภักดิ์ต่อโจโฉ

 

พระเจ้าเหี้ยนเต้เสด็จประพาสป่าล่าสัตว์   โจโฉกำเริบหลู่พระเกียรติ กวนอูโกรธมากจะฆ่าโจโฉ   เล่าปี่ห้ามไว้เพราะกลัวมีภัยถึงพระเจ้าเหี้ยนเต้และตน   ต่อมาโจโฉเชิญเล่าปี่ไปเสพสุราอาหารที่บ้านตน   กวนอูและเตียวหุยรีบตามไปคุ้มกันเพราะกลัวโจโฉคิดร้ายต่อเล่าปี่ ต่อมาเล่าปี่ปลีกตัวออกจากโจโฉโดยอาสาไปตีสกัดอ้วนสุดที่เมืองชีจิ๋ว   อ้วนสุดตาย   เล่าปี่ได้เมืองชีจิ๋ว  กุยแก*และเทียหยก*แนะให้โจโฉรีบกำจัดเล่าปี่   โจโฉมีหนังสือลับสั่งให้กีเหมา*คนสนิทของตนในเมืองชีจิ๋วหาทางฆ่าเล่าปี่   กวนอูซ้อนกลจับกีเหมาฆ่าเสียก่อน   เล่าปี่มอบหมายให้กวนอูไปเป็นผู้คุ้มกันครอบครัวของตนที่เมืองแห้ฝือ*

 

โจโฉยกทัพไปตีเมืองชีจิ๋วและเมืองเสียวพ่ายได้   เล่าปี่หนีไปพึ่งอ้วนเสี้ยว   โจโฉอยากได้กวนอูมาเป็นนายทหารของตน   คิดจะส่งคนไปเกลี้ยกล่อม   กุยแกที่ปรึกษากล่าวว่ากวนอูซื่อสัตย์ต่อเล่าปี่มาก  หากจะให้คนไปเกลี้ยกล่อมคงจะไม่สำเร็จ   โจโฉจึงใช้อุบายของเทียหยกเข้าเมืองแห้ฝือได้   ดูแลครอบครัวเล่าปี่อย่างดี ส่วนกวนอูถูกล้อมอยู่นอกเมือง   เตียวเลี้ยวเข้าเจรจาพูดให้กวนอูได้คิด   ยอมไปอยู่กับโจโฉโดยมีข้อแม้ 3 ประการคือ 1. ต้องถือว่ากวนอูเป็นข้าพระเจ้าเหี้ยนเต้ ไม่ใช่ข้าโจโฉ  2. กวนอูมีสิทธิ์ขาดเป็นผู้ดูแลพี่สะใภ้ ผู้ใดจะเข้ามากล้ำกรายมิได้  3. ถ้ารู้ข่าวเล่าปี่ยังมีชีวิตอยู่เมื่อใดก็จะจากโจโฉไปตามหาเมื่อนั้น   โดยไม่ต้องล่ำลาหรือฟังคำทัดทาน   กวนอูดูแลพี่สะใภ้ทั้งสองด้วยความซื่อสัตย์ภักดีจนถึงเมืองฮูโต๋*

 

โจโฉดูแลกวนอูอย่างดี  เมื่อเอาเสื้อใหม่ให้ กวนอูกลับเอาใส่ไว้ชั้นในโดยให้เหตุผลว่าเสื้อเก่านี้เล่าปี่ให้ ขณะนี้ไม่รู้ว่าเล่าปี่อยู่ที่ใดจึงใส่เสื้อของเล่าปี่ไว้ชั้นนอก หวังจะดูต่างหน้าเล่าปี่ โจโฉได้ยินดังนั้นก็สรรเสริญกวนอูว่ากตัญญู แต่ก็คิดเสียใจอยู่   เมื่อโจโฉให้ม้าเซ็กเธาว์*กวนอูดีใจมาก   บอกโจโฉว่าม้าเซ็กเธาว์ตัวนี้มีกำลังมากเดินทางได้วันละหมื่นเส้น   ถ้ารู้ข่าวว่าเล่าปี่อยู่ที่ใดก็จะไปหาได้โดยเร็ว   เมื่อเตียวเลี้ยวถามว่าโจโฉเลี้ยงดูอย่างดี   เหตุใดกวนอูจึงไม่ลืมเล่าปี่  กวนอูจึงว่า

 

ซึ่งพระมหาอุปราชมีคุณแก่เราก็จริงอยู่   แต่จะเปรียบเล่าปี่นั้นคงมิได้   ด้วยเล่าปี่มีคุณแก่เราก่อน ประการหนึ่งก็ได้สาบานไว้ต่อกันว่าเป็นพี่น้อง   เราจึงได้ตั้งใจรักษาสัตย์อยู่   ทุกวันนี้เราก็คิดถึงคุณพระมหาอุปราชอยู่มิได้ขาด   ถึงมาตรว่าเราจะจากไป   ก็จะขอแทนคุณเสียก่อนให้มีชื่อปรากฏไว้เราจึงจะไป

 

และบอกว่าถ้าเล่าปี่ตายตนก็จะตายตามไปตามคำสาบาน   ไม่ยอมอยู่เป็นข้าโจโฉ   หลังจากกวนอูฆ่างันเหลียงและบุนทิวตอบแทนคุณโจโฉแล้ว  กวนอูได้ข่าวว่าเล่าปี่อยู่กับอ้วนเสี้ยว   จึงพาพี่สะใภ้ทั้งสองตีหักด่าน 5 ด่านของโจโฉไปหาเล่าปี่   ระหว่างทางได้พบจิวฉอง*   เมื่อพบเล่าปี่แล้วรับกวนเป๋ง*เป็นบุตรบุญธรรม   จากนั้นเล่าปี่ได้จูล่ง*แล้วพากันไปอยู่เมืองยีหลำ*   ต่อมาเล่าปี่พ่ายโจโฉหนีไปอยู่กับเล่าเปียว*ที่เมืองเกงจิ๋ว*   เมื่อหนีภัยจากเกงจิ๋วไปได้ชีซี*เป็นที่ปรึกษา   ทำให้ตีได้เมืองห้วนเสีย*   เล่าปี่รับเล่าฮอง*เป็นบุตร   กวนอูทักท้วงแต่เล่าปี่ไม่ฟัง   เล่าปี่เสียชีซีแก่โจโฉแล้วได้ขงเบ้ง*มาแทน   โจโฉตีเมืองห้วนเสียแตก   เล่าปี่ไปอยู่กับเล่ากี๋*ที่เมืองกังแฮ*

 

โจโฉสั่งให้ซุนกวน*ช่วยตนปราบเล่าปี่   ซุนกวนกลับร่วมมือกับเล่าปี่ตีทัพเรือแตกยับเยิน   โจโฉหนีไปทางตำบลฮัวหยง*ซึ่งกวนอูดักอยู่   กวนอูคิดถึงคุณโจโฉยอมปล่อยโจโฉไป   โดยยอมรับโทษที่สัญญาไว้กับขงเบ้งแต่ได้รับอภัยโทษ   ก่อนร่วมกับซุนกวนสู้โจโฉ   จิวยี่*เคยลวงเล่าปี่ไปหวังลอบฆ่าแต่มีกวนอูคุ้มกันอยู่จิวยี่จึงไม่กล้าลงมือ

 

เมื่อโจโฉแตกพ่ายไปแล้ว   จิวยี่ตีเมืองลำกุ๋น*จากโจหยิน*   แต่ขงเบ้งใช้อุบายเข้าเมืองได้ก่อนแล้วยึดเมืองซงหยง 1*กับเกงจิ๋วได้โดยง่ายอีกด้วย   จิวยี่ให้โลซก*ไปทวงเมืองทั้งสามนี้ว่าเล่าปี่ชุบมือเปิบ  ขงเบ้งให้เล่าปี่ตอบว่าเดิมหัวเมืองเกงจิ๋วทั้งหมดเป็นของเล่าเปียวจึงควรตกเป็นของเล่ากี๋ผู้บุตร ต้องให้เล่ากี๋ตายเสียก่อนเล่าปี่จึงจะคืนเมืองเหล่านี้ให้ ต่อมาเล่าปี่ไปตีเมืองเลงเหลง* บุเหลง* ฮัวเอี๋ยง*และเตียงสา*ซึ่งเคยขึ้นกับเกงจิ๋ว   ตอนตีเมืองเตียงสา กวนอูรบกับฮองตง*   วันแรกฮองตงตกม้าอาวุธหลุดจากมือ   กวนอูไม่ซ้ำเติม   วันต่อมาฮองตงจึงไม่ปลิดชีพกวนอูด้วยธนู   ต่อมาฮองตงสวามิภักดิ์ต่อเล่าปี่ เล่าปี่ยืมเมืองลำกุ๋นเมืองหลวงของมณฑลเกงจิ๋วให้ขงเบ้งปกครองดินแดนของตนในแถบนี้ซึ่งเรียกรวมๆว่า เมืองเกงจิ๋ว ต่อมาขงเบ้งต้องไปช่วยเล่าปี่ที่เสฉวน*   กวนอูเป็นเจ้าเมืองเกงจิ๋วต่อ ขงเบ้งสั่งกวนอูว่า “ท่านจะอยู่ภายหลังนั้น จงจัดแจงระมัดระวังตัว   ข้างฝ่ายเหนือคอยสู้โจโฉให้ได้ ฝ่ายใต้นั้นท่านจงทำใจดีประนอมด้วยซุนกวนโดยปรกติ   เมืองเกงจิ๋วจึงจะมีความสุข” ต่อมาโลซกวางอุบายเชิญกวนอูไปกินโต๊ะเพื่อจะบีบบังคับให้คืนเมืองเกงจิ๋ว กวนอูรู้ทันแต่ไปตามคำเชิญอย่างกล้าหาญ   และใช้ชั้นเชิงกลับเมืองได้อย่างสง่างาม

 

ต่อมากวนอูได้ข่าวว่าม้าเฉียว*ทหารเอกคนใหม่ของเล่าปี่มีฝีมือเข้มแข็งมากก็ใคร่จะประลองฝีมือด้วย   แต่ขงเบ้งมีจดหมายมาว่า  แม้ม้าเฉียวจะแกล้วกล้าแต่ยังไม่อาจเทียบกับกวนอูผู้มีเครางามได้   ทำให้กวนอูพอใจมาก

 

โจโฉยุให้ซุนกวนตีเกงจิ๋วคืน แต่ซุนกวนเชื่อคำแนะนำของจูกัดกิ๋น 1*ขอลูกสาวกวนอูให้บุตรตน กวนอูกลับตอบไปว่า “อันบุตรเรานี้เป็นชาติเชื้อเหล่าเสือ ไม่สมควรจะให้แก่สุนัข” ซุนกวนแค้นมากจึงขอให้โจโฉช่วยตนตีเมืองเกงจิ๋ว เล่าปี่รู้ข่าวจึงปรึกษาขงเบ้งแล้วสั่งให้กวนอูชิงตีเมืองอ้วนเซีย 2* (ที่ถูกคือเมืองห้วนเสียหรือห้วนเซียจีนกลางเรียกว่า ฝานเฉิง  ส่วนเมืองอ้วนเซียจีนกลางเรียกว่า อ้วนเฉิง เป็นอีกเมืองหนึ่ง) ของโจโฉก่อน

 

ก่อนยกทัพกวนอูลงโทษเปาสูหยิน*กับบิฮอง*นายกองหน้าซึ่งเลินเล่อทำให้เกิดเพลิงไหม้ แล้วมอบหมายให้บิฮองอยู่รักษาเมืองลำกุ๋น   เปาสูหยินรักษาเมืองกองอั๋น*ซึ่งเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญทั้งสองเมือง   กวนอูเข้าตีเมืองซงหยงทดน้ำท่วมทัพโจโฉจนได้เมือง   แล้วบุกเข้าล้อมตีเมืองห้วนเสียต่อ   ถูกเกาฑัณฑ์ของโจหยิน   หมอฮัวโต๋*ช่วยผ่าตัดขูดกระดูกเอาพิษออก   โจหยินรักษาเมืองไว้อย่างเข้มแข็ง   สุมาอี้*แนะโจโฉรีบเขียนหนังสือแจ้งซุนกวนให้เร่งเข้าตีเมืองเกงจิ๋ว

 

ซุนกวนตั้งลิบอง*เป็นแม่ทัพ   ลกซุน*แนะลิบองให้ตั้งตนไปรักษาด่านลกเค้า*เพื่อลวงกวนอูให้ชะล่าใจ   กวนอูเห็นลกซุนเป็นเด็กก็วางใจ   ทุ่มกำลังเต็มที่ไปตีเมืองอ้วนเซีย   ลิบองใช้อุบายยึดเกงจิ๋ว (คือเมืองกังเหล็ง*อันเป็นหัวใจของเกงจิ๋ว) ได้โดยง่าย   เปาสูหยินและบิฮองยอมสวามิภักดิ์ต่อลิบอง   โจโฉให้ซิหลง*ยกทัพตีกระหนาบกวนอู ได้เมืองซงหยง  กวนอูหนีไปเมืองเป๊กเสีย*  ให้เลียวฮัว*ตีฝ่าวงล้อมไปขอกำลังจากเบ้งตัด*และเล่าฮอง*บุตรบุญธรรมเล่าปี่ที่เมืองซงหยง 2* (คนละเมืองกับซงหยง 1 เมืองซงหยง 2 นี้ชื่อที่ถูกคือ ซงหยอง)   เบ้งตัดกับเล่าฮองไม่ยอมช่วย จูกัดกิ๋นเข้าไปเกลี้ยกล่อมกวนอูในเมืองเป๊กเสีย  กวนอูตอบว่า  

 

เราเป็นชายชาติทหารชาวเมืองไกเหลียง อันพระเจ้าเล่าปี่ก็ได้ให้ความสัตย์ปฏิญาณเป็นพี่น้องกัน  จะสู้เสียชีวิตด้วยกัน  อันเราจะกลับไปเข้าด้วยศัตรูนั้นหามิได้ ถึงเราจะแพ้ก็จะขอตายด้วยความสัตย์ ขึ้นชื่อว่าชาติแก้วแล้ว   ถึงจะแตกทำลายก็ไม่หายชื่อ  อนึ่งชาติไม้ก็คงเป็นไม้หากลายเป็นอื่นไม่ ถึงตัวเราจะตายก็ให้ปรากฏชื่อไปภายหน้า  ท่านอย่าพักว่าไปเลย  จงกลับไปบอกซุนกวนเถิด  เราจะขอทำสงครามด้วยท่านกว่าจะสิ้นชีวิต

 

ในที่สุดกวนอูตีฝ่าวงล้อมออกไป   ม้าติดแร้วตกหลุมที่ฝ่ายซุนกวนดักไว้   ถูกจับตัวส่งให้ซุนกวน ซุนกวนขอให้สวามิภักดิ์   กวนอูไม่ยอมจึงถูกประหารชีวิต   ซุนกวนส่งศีรษะไปให้โจโฉ   โจโฉให้ทำหีบบรรจุศีรษะตามบรรดาศักดิ์ขุนนางผู้ใหญ่   ฝังไว้ริมประตูเมืองลกเอี๋ยง*ด้านใต้

 

กวนอูตายไปเป็นอสุรกายอยู่ในภูเขาจวนหยกสัน*   ได้ฟังธรรมจากหลวงจีนเภาเจ๋ง*จึงยอมรับสภาพ   คนทั้งปวงรู้เรื่องจากหลวงจีนจึงปลูกศาลให้   กวนอูเป็นเทพารักษ์ศักดิ์สิทธิ์อยู่ที่นั่น แต่ยังมีความอาฆาตลิบอง   ได้เข้าสิงร่างปลิดชีวิตลิบองให้ตายตามตนไป