หิรัญ หรือไหรัญ*เป็นตัวละครในนิทานเรื่องพระรถ เป็นเศรษฐีอยู่ที่เมืองจำปาก* มีภรรยาคือนางกาญจนี* หิรัญกับนางกาญจนีอยู่ด้วยกันมานานแต่ไม่มีบุตรธิดา คืนหนึ่งพระไทรเทพารักษ์ไปเข้าฝัน บอกให้ไปขอบุตรที่ต้นไทรซึ่งอยู่ทางทิศหรดี รุ่งขึ้นหิรัญกับนางกาญจนีและบ่าวไพร่นำเครื่องบูชาเดินทางไปจนพบต้นไทร หิรัญบนว่าหากได้บุตรจะปลูกศาล จัดงานมหรสพ และถวายอาหารต่างๆ แก่พระไทรเทพารักษ์

ครั้นผ่านไป 1 ปี นางกาญจนีตั้งครรภ์แล้วคลอดธิดาแฝด ต่อมาก็คลอดธิดาแฝดอีกปีละคู่จนมีธิดา 12 คน เมื่อได้บุตรสมความปรารถนาแล้ว หิรัญกลับไม่ไปแก้บน พระไทรเทพารักษ์โกรธมากจึงสาปแช่ง นับแต่นั้นมาเศรษฐีก็ยากจนลง หิรัญปรึกษากับนางกาญจนีจะพาธิดาทั้งสิบสองไปปล่อยป่า นางกาญจนีสงสารนางลำเภา*ธิดาสุดท้องมากที่สุดเพราะยังเยาว์อยู่อายุเพียง 14 ปี แต่ก็จนใจต้องไปเตรียมอาหารให้ลูก นางห่อข้าว 1 ห่อสำหรับนางลำเภา และเตรียมรำข้าว 11 ห่อสำหรับธิดาอื่นๆ หิรัญออกอุบายลวงธิดาว่าจะพาไปเก็บผลไม้และฟืนในป่า แล้วพาธิดาเดินลัดเลี้ยวไปมาเพื่อไม่ให้พวกนางจำทางได้ ครั้นถึงภูเขาลูกหนึ่ง หิรัญบอกว่าจะไปเก็บยาสมุนไพร ให้ลูกๆ รออยู่ก่อน แล้วหิรัญก็เดินลัดเลาะกลับบ้านของตน