อภัยสินเป็นตัวละครในนิทานเรื่องเวตาลปกรณัม  เป็นโอรสพระเจ้ามนทเสน*กษัตริย์กรุงพาราณสี*กับนางจันทสุดา*  มีพระเชษฐาต่างพระมารดา 2 องค์ คือ ชัยสุริวงศ์* โอรสนางศุภลักษณ์* และชัยนุรุธ*โอรสนางเกศสุมาลี*

เมื่อพระเจ้ามนทเสนครองราชย์ในเมืองพาราณสีครบ 7 ปีก็สิ้นพระชนม์ เหล่าอำมาตย์จึงทูลเชิญพระชัยสุริวงศ์ขึ้นครองราชย์  พระชัยสุริวงศ์แนะนำให้เชิญพระอภัยสินขึ้นครองราชย์  แต่พระอภัยสินมีพระชันษาเพียง 5 ปีจึงขอให้พระเชษฐาครองราชย์ไปก่อน  ตนเองจะเดินทางไปเฝ้าพระอิศวรเพื่อขอพร และจะกลับมาภายในเวลา 3 ปี พระอภัยสินออกเดินทางออกจากเมืองพาราณสีไปเฝ้าพระอิศวรที่เขาไกรลาส ระหว่างทางได้พบฤๅษีหลายตน เหล่าฤๅษีก็ช่วยบอกทางไปเขาไกรลาสให้ เมื่อพระอภัยสินได้พรจากพระอิศวรก็กลับมายังเมืองพาราณสี 

ในครั้งก่อนอสูรตนหนึ่งชื่อกุมภกาศ*หยอกนางฟ้า จึงถูกพระอิศวรสาปให้ลงไปอยู่ในป่าจนกว่าจะมีมหาจักรพรรดิมาโปรดจึงจะพ้นคำสาป  ส่วนอสูรอีกตนหนึ่งชื่อเวตาล*ก็ถูกพระอิศวรสาปให้ห้อยหัวอยู่ในป่าจนกว่าจะมีมหาจักรพรรดิมาโปรดจึงจะพ้นคำสาปเช่นกัน  พระอิศวรได้ประทานตำราวิเศษที่ทำให้เป็นมหาจักรพรรดิได้ไว้กับอสูรกุมภกาศ  ฝ่ายพระราชาองค์หนึ่งคือพระเจ้าพรหมทัต*ซึ่งออกบวชอยู่  ได้เรียนรู้พิธีกรรมที่พระอิศวรประทานให้อสูรกุมภกาศและคิดจะทำพิธีนั้นเพื่อจะได้เป็นมหาจักรพรรดิ  โดยจะนำเวตาลมาใช้ประกอบพิธี  พระเจ้าพรหมทัตจึงลวงให้พระอภัยสินไปนำตัวเวตาลมาให้  ระหว่างทางเวตาลเล่านิทาน 11 เรื่องให้พระอภัยสินฟังเพื่อลวงให้ตอบคำถามท้ายเรื่อง แล้วเวตาลก็หนีกลับไปยังยอดไม้ทุกครั้ง  เมื่อถึงนิทานเรื่องที่ 12 พระอภัยสินไม่สามารถตอบคำถามได้จึงนิ่งเสีย

เวตาลเห็นพระอภัยสินนิ่งไปจึงถามสาเหตุที่มาจับตน โดยสัญญาว่าจะไม่หนีไปอีก พระอภัยสินเล่าเรื่องที่พรหมทัตฤๅษีขอให้มาจับเวตาล  เวตาลจึงเล่าความจริงว่า พรหมทัตฤๅษีหลอกให้พระอภัยสินมาจับตนและตั้งใจจะฆ่าพระอภัยสินเป็นเครื่องสังเวย  พระอภัยสินควรฆ่าพรหมทัตฤๅษีและใช้เป็นเครื่องสังเวยเพื่อทำพิธีให้เป็นพระมหาจักรพรรดิ  พระอภัยสินทำตามที่เวตาลแนะนำจนได้เป็นพระมหาจักรพรรดิ  ได้ช้างแก้ว  ม้าแก้ว  นางแก้วและได้ปกครองเมืองทั้งหมด  ต่อจากนั้นพระอภัยสินก็ช่วยอสูรกุมภกาศและเวตาลให้พ้นคำสาป เมื่อพระอภัยสินครองราชย์ครบหนึ่งพันปีก็สวรรคต