ท้าวชมพูจิตรนาคเป็นตัวละครในเรื่องพระสุธนคำฉันท์ เป็นพญานาคราชผู้มีฤทธิ์ อาศัยอยู่ในสระน้ำด้านทิศตะวันออกของเมืองอุดรปัญจา*

ท้าวชมพูจิตรนาคได้รับการบูชาพลีกรรมจากชาวเมืองอุดรปัญจา จึงบันดาลให้เมืองอุดรปัญจาอุดมสมบูรณ์ทำการเกษตรได้ผล ทำให้ชาวเมืองมีความผาสุกจนเป็นที่เลื่องลือ พระเจ้านันทาธิราช*เจ้าเมืองปัญจาบุรี*ริษยา เนื่องจากเมืองของตนเกิดทุพภิกขภัย ราษฎรพากันอพยพไปเมืองอุดรปัญจา พระเจ้านันทาธิราชจึงส่งพราหมณ์ไปกำจัดท้าวชมพูจิตรนาค พราหมณ์ร่ายเวทอยู่ริมสระจนพญานาคร้อนรุ่มจึงแปลงกายเป็นพราหมณ์เดินจงกรมพิจารณาจนรู้สาเหตุ ได้พบกับพรานป่าผู้หนึ่งชื่อบุณฑริก*ชาวเมืองอุดรปัญจา พราหมณ์แปลงบอกว่าตนคือท้าวชมพูจิตรนาคและเล่าความทุกข์ซึ่งถูกประทุษร้าย พรานบุณฑริกจึงอาสาไปจับตัวพราหมณ์ที่มุ่งร้าย บังคับให้แก้มนตร์ แล้วสังหารเสีย

ท้าวชมพูจิตรนาคสำนึกบุญคุณ พาพรานบุณฑริกไปเมืองบาดาล*ให้เสวยสุขอยู่ 7 วัน แล้วมอบแก้วแหวนเงินทองให้ก่อนพาไปส่งยังโลกมนุษย์และบอกว่าหากต้องการความช่วยเหลือเพียงนึกชื่อตน ตนก็จะมาทันที ครั้งที่พรานบุณฑริกต้องการบ่วงนาคบาศไปจับนางกินรี ได้ขอยืมบ่วงนาคบาศจากท้าวชมพูจิตรนาค ครั้งแรกพญานาคปฏิเสธเพราะว่านาคบาศคือชีวิตของนาค สามารถช่วยป้องกันตนจากครุฑได้แต่เพื่อรักษาสัจจะ ท้าวชมพูจิตรนาคจึงมอบบ่วงนาคบาศให้พรานบุณฑริกไป