เพลงยาวปลงสังขารเป็นพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์เมื่อจ.ศ. 1194 (พ.ศ. 2375) ซึ่งเป็นปีที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงนำขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงพระราชปรารภถึงเบญจขันธ์ว่าเป็นที่เกิดทุกข์ โศก โรค ภัย แต่มนุษย์ก็ยังไม่รู้เท่าทัน คงยึดติดอยู่กับเบญจขันธ์ ผู้มีปัญญาจึงต้องใช้สติตริตรองและตั้งอยู่ในความไม่ประมาท การเจริญวิปัสนาช่วยให้หลุดพ้นได้
พระราชนิพนธ์เรื่องนี้มีความยาวเพียง 12 คำกลอนเท่านั้น เป็นวรรณคดีที่มีคุณค่าด้านความคิดในทางธรรม และแสดงให้เห็นถึงพระราชหฤทัยที่ใฝ่ธรรมะของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้อย่างชัดเจน
นามานุกรม
