เนื้อเรื่องได้มาจากนิบาตชาดกเรื่องที่ 514 ฉัททันตชาดก ซึ่งเป็นชาดกที่เสนอแนวคิดเรื่องการสละชีวิตให้เป็นทานบารมี
เรื่องมีอยู่ว่า พระโพธิสัตว์เกิดเป็นพญาช้างชื่อพระยาฉัททันต์ อยู่ในป่าหิมพานต์ มีนางช้างเป็นบริวาร 4 นาง ได้แก่ นางสุพัตรา เมียหลวง นางแก้วสุพัตรา นางเกษสุพัตราและนางจุลพัตรา วันหนึ่งขณะที่เที่ยวเล่นไปได้พบมะเดื่อมีผลสุกสีแดง จึงใช้งวงน้าวกิ่งมะเดื่อปลิดลงให้นางช้าง บังเอิญว่ากิ่งที่มอบให้นางจุลพัตราไปถูกรังมดแดงเข้า มดแดงจึงตกถูกตัวนางจุลพัตรา นางโกรธมากกล่าวหาว่าพระยาฉัททันต์ลำเอียงและแกล้งนาง นางสาบานว่าจะขอตามล้างผลาญไปทุกชาติก่อนที่จะกลั้นใจตาย
นางจุลพัตรามาเกิดเป็นธิดาท้าวพรหมทัต เมื่ออายุ 15 ปีนางฝันว่าได้นอนบนแท่นงาที่งามจับใจ เมื่อนางตื่นขึ้นได้ทูลพระบิดาว่าถ้าไม่ได้นอนบนแท่นงาตามความฝันนางจะอดอาหารตาย ด้วยความรักพระธิดา ท้าวพรหมทัตโปรดให้ประกาศหานายพรานป่าที่รู้แหล่งค้นหาพระยาช้างที่มีงาใหญ่ขนาดสามอ้อมในป่าหิมพานต์ตามที่พรานเฒ่าอายุร้อยปีเล่าให้ฟัง ในที่สุดก็มีพรานชื่อโสอุดรรับอาสาจะไปล่าพญาช้าง
พรานโสอุดรปลอมตัวสวมจีวรเป็นพระธุดงค์เข้าป่าหิมพานต์ ไปได้ 7 เดือนก็ถึงบริเวณที่อยู่ของพระยาฉัททันต์และบริวาร พรานได้ลอบขุดอุโมงค์ตรงบริเวณที่นอนของพญาช้างแล้วลงไปซ่อนตัว คืนนั้นเองพระยาฉัททันต์ฝันว่าไฟไหม้ทั่วทั้งป่า พระองค์ล้มลงกลางไฟ งาร่วงหลุดออกมาจึงร้องให้นางสุพัตราช่วย นางสุพัตราได้เข้ามาช่วยจนตัวตาย เมื่อตื่นขึ้นมาพระองค์ก็รู้ว่าเป็นนิมิตแสดงเหตุว่าจะมีนายพรานมาปองร้ายจึงสั่งให้บริวารเข้าป่าลึกไปเสีย ส่วนพระองค์จะรักษาศีลภาวนา เมื่อฝูงช้างบริวารจากไปแล้วนายพรานจึงใช้หน้าไม้ยิงพญาช้าง
ช้างบริวารเมื่อได้ยินเสียงร้องต่างก็พากันวิ่งกลับมา ด้วยกลัวว่าเหล่าช้างบริวารจะทำร้ายนายพราน พระยาฉัททันต์จึงใช้เท้าเหยียบปากหลุมที่ซ่อนของนายพรานไว้แล้วแกล้งไล่ให้บริวารไปตามหาในป่า ด้วยความเป็นห่วง นางช้างสุพัตราไม่ยอมไป พระยาฉัททันต์จึงแกล้งกล่าวหาว่านางพาชู้มาฆ่าพระองค์ นางสุพัตราเสียใจจึงลาไปช่วยบริวารตามหาพราน เมื่อนางไปแล้วพระยาฉัททันต์จึงสอบถามพรานถึงสาเหตุที่มาลอบทำร้ายพระองค์ เมื่อรู้ว่าสาเหตุมาจากนางจุลพัตรา พระองค์ก็ระลึกได้ว่าเป็นเพราะกรรมเก่าที่เคยจองเวรกันจึงอุทิศร่างกายให้เป็นทาน โดยขอให้พรานรีบมาเลื่อยเอางาไปก่อนจะสิ้นใจ
ฝ่ายพรานเมื่อนำงาไปถวายนางจุลพัตราแล้วก็เล่าเรื่องในชาติก่อนที่ได้ฟังมาจากพระยาฉัททันต์ให้นางรับรู้ เมื่อทราบความจริงว่าพระยาฉัททันต์เป็นสวามีของนางในชาติที่แล้ว นางก็เสียใจ ได้ขอสมาพระยาช้างแล้วกลั้นใจตาย ผลกรรมทำให้นางตกนรกในทันที
ศิลปากร, กรม. พระยาฉัททันต์. พิมพ์ครั้งที่ 2. ม.ป.ท., 2526. (ในงานฌาปนกิจศพ นางสิน เจริญรุกข์ 2526.)
นามานุกรม
