เพลงยาวกลบทมีจำนวน 65 บท เป็นบทพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจำนวน 20 บท ที่เหลือเป็นพระนิพนธ์ของพระบรมวงศานุวงศ์และบทนิพนธ์ของข้าราชบริพาร นับเป็นกวีนิพนธ์ที่สำคัญ แสดงให้เห็นความสามารถของกวีผู้ประพันธ์ ที่ได้ประดิษฐ์คิดค้นกลวิธีการเล่นเสียง  เล่นคำแบบต่าง ๆ เพื่อเป็นตัวอย่างการแต่งกลอนกลบทแต่ละชนิด  โดยใช้รูปแบบเพลงยาว แต่ละบทมีเนื้อความเป็นจดหมายรักของชายหนุ่มเขียนให้หญิงสาวที่ตนรัก กล่าวฝากรักโดยยืนยันความรักของตนบ้าง  แสดงความวิตกว่าฝ่ายหญิงจะไม่รักตอบบ้าง แสดงความรู้สึกผิดหวังบ้าง ตัดพ้อต่อว่าฝ่ายหญิงบ้าง  แต่ละบทแต่งเป็นกลบทที่เล่นเสียงเล่นคำได้อย่างไพเราะ  โดยเล่นเสียงพยัญชนะ  เสียงสระ  และเสียงวรรณยุกต์  เพื่อช่วยให้ผู้ฝึกหัดเข้าใจวิธีการแต่งอย่างแจ่มชัด ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เขียนแผนผังแสดงกลวิธีการแต่งกลบทแต่ละชนิดไว้ให้สังเกตก่อนจะถึงตัวบทเพลงยาวแต่ละบทด้วย  นอกจากนี้  เพลงยาว 10 บทตอนท้ายยังมีลักษณะเป็นกลอักษรด้วย เพลงยาวที่เป็นกลอักษรดังกล่าวนี้มีโคลงอธิบายประกอบด้วย เพลงยาวกลบทจึงนับเป็นกวีนิพนธ์ที่สำคัญอย่างยิ่ง เป็นตำราการประพันธ์ที่มีความงามทั้งในด้านความหมายและในด้านเสียง เหมาะสมที่จะเป็นตัวอย่างสำหรับผู้ฝึกหัดแต่งได้เป็นอย่างดียิ่ง

จารึกบนแผ่นศิลาประดับที่ผนัง วัดพระเชตุพนฯ 

ประคอง นิมมานเหมินทร์ 

เพลงยาวกลบทและกลอักษรแต่งจารึกที่วัดพระเชตุพนฯ ในรัชกาลที่ 3. พิมพ์ครั้งที่  5. พระนคร : โรงพิมพ์อักษรสัมพันธ์, 2512. (พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพรองอำมาตย์ตรีมนู นาคามดี  3  มิถุนายน  2512)

จารึกเพลงยาวกลบบทและกลอักษร แผ่นที่ 1-50

โคลง , กลบท , พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว , รัชกาลที่ 3 , พระราชนิพนธ์ , กวี , กวีนิพนธ์ , โคลงกลบท