มูลบทบรรพกิจเป็นหนังสือเล่มแรกในชุด “แบบสอนหนังสือไทย” ซึ่งมีอยู่ด้วยกัน 5 เล่ม ได้แก่ 1) มูลบทบรรพกิจ 2) วาหะนิติ์นิกร 3) อักษรประโยค 4) สังโยคพิธาน 5) พิศาลการันต์ แบบสอนหนังสือไทยทั้ง 5 เล่มนี้จัดว่าเป็นหนังสือเรียนอย่างเป็นทางการชุดแรกของประเทศไทย
เนื้อหาของมูลบทบรรพกิจเริ่มด้วย สระ และพยัญชนะ เรียงพยัญชนะตามวรรคโดยเรียกว่าตอน แบ่งเป็น “ตอน ก 7 ตอนจ 6 ตอนฎ 6 ตอนด 6 ตอนบ 8 รวมเป็น 44 ตัวนี้เรียกพยัญชนะ รวมเข้ากับสระเรียกว่าอักษร” ต่อไปกล่าวถึงอักษรสูง อักษรกลาง และอักษรต่ำ เครื่องหมายต่าง ๆและชื่อรูปสระ เช่น “สระ อา คือลากข้าง ... สระเอ คือไม้นำอันหนึ่ง สระแอ คือไม้นำสองอัน” ต่อไปเป็นการประสมพยัญชนะกลุ่มอักษรสูงกับสระให้อ่านไปจนครบทุกตัว แล้วให้ผันอักษรมีคำอธิบายสั้น ๆ เมื่อผู้เรียนประสมพยัญชนะและสระในมาตราต่าง ๆ จนครบพยัญชนะแล้ว ก็ผันวรรณยุกต์ตามแบบอักษรสามหมู่จนครบอักษรทั้งหมด แล้วจึงต่อด้วยไม้ม้วน ไม้มลาย และอักษรนำ เมื่ออ่านคล่องแล้วแต่ละมาตราแล้วจึงให้อ่านกาพย์พระไชยสุริยาตรงตามมาตรานั้น ๆ ท่านเรียกว่า “คำกลอนสำหรับสอนอ่านเทียบ”
ศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูล), พระยา. “มูลบทบรรพกิจ.” ใน ภาษาไทย เล่ม 1. พระนคร : คลังวิทยา, 2508.
นามานุกรม
