กล่าวถึงท้าวพรหมทัตกษัตริย์เมืองพรหมกุฏ มเหสีชื่อนางสุมณฑาเทวี พระโอรสนามโสวัตกุมาร นางม้าใต้ปราสาทก็ตกลูกม้าสีขาวตัวหนึ่ง โหรทำนายว่าพระโอรสมีบุญบารมีและจะมีพระชายาถึงสี่พระองค์ เมื่อโสวัตอายุได้ 16 พรรษา ท้าวพรหมทัตแต่งตั้งโสวัตเป็นฝ่ายหน้า
นางฟ้าองค์หนึ่งจุติมาเกิดในดอกบัว พระฤาษีไปพบจึงนำมาเลี้ยงดูเป็นธิดาบุญธรรม ให้ชื่อว่าประทุมวดี นางมีกลิ่นกายหอม เมื่ออายุได้ 15 ปี นางประทุมวดีได้ร้อยมาลัยเสี่ยงทายลอยไปในแม่น้ำใกล้อาศรม โดยอธิษฐานว่าให้พวงมาลัยนี้ไปคล้องข้อมือผู้ที่เป็นคู่ครองของนาง มาลัยนั้นลอยทวนน้ำไปคล้องข้อมือโสวัตซึ่งกำลังสรงน้ำอยู่ โหรทำนายว่าหากพระองค์เดินทางไปยังทิศตะวันออกจะได้เจ้าของมาลัยเป็นคู่ครองและจะได้ชายาถึง 4 พระองค์
โสวัตทูลลาพระบิดาและพระมารดาไปตามหานาง โดยออกเดินทางไปกับม้าตันกัณฐัศว์ พบนางประทุมวดีอยู่เฝ้าอาศรมคนเดียว นางออกมานั่งรำพันถึงมาลัยที่เสี่ยงไป โสวัตบอกนางว่าพระองค์คือผู้ที่ได้มาลัยเสี่ยงทาย โสวัตได้นางเป็นชายา เมื่อพระฤาษีกลับมาถึงอาศรม จัดพิธีอภิเษกให้ ต่อมานางประทุมวดีตั้งครรภ์ ม้ากัณฐัศว์จึงเตือนโสวัตว่าพระองค์จากเมืองมาได้ 10 เดือนแล้ว ควรกลับบ้านเมืองได้แล้ว โสวัตขออยู่ตอบแทนคุณพระฤาษีก่อน วันหนึ่งม้ากัณฐัศว์เหาะท่องเที่ยวไปถึงกรุงชนบทของท้าวจิตราสูร พญายักษ์โกรธมากที่ม้าเหาะข้ามเมืองจึงจับไปขังไว้ในกรงเหล็ก
โสวัตกับนางประทุมวดีออกไปเก็บผลไม้ให้พระฤาษี พรานป่าผู้หนึ่งเห็นนางประทุมวดีก็คิดจะนำไปถวายพระราชา จึงใช้ธนูอาบยาพิษลอบยิงโสวัต เมื่อโสวัตสิ้นพระชนม์พรานก็บังคับให้นางประทุมวดีเดินทางไปกับตน นางประทุมวดีแสร้งออกอุบายหลอกให้พรานป่าตายใจยอมแก้มัดนาง เมื่อพรานหลับนางก็ใช้มีดฟันคอพรานป่าตาย นางประทุมวดีเดินทางต่อไปด้วยความทุกข์ยากลำบาก เวลาผ่านไป 5 เดือนนางเดินทางมาถึงฝั่งแม่น้ำ ได้พบพ่อค้าเรือสำเภา พ่อค้าบังคับให้นางลงเรือไปกับตนเพราะอยากได้นางเป็นภรรยา นางอ้อนวอนขอให้นางคลอดก่อนจึงจะยอมอยู่กับพ่อค้า เมื่อได้โอกาสนางก็แกล้งเลี้ยงสุราอาหาร จนพ่อค้าและบริวารเมามายหลับไป แล้วนางก็ขนอาหาร เสื้อผ้า และข้าวของเครื่องใช้ใส่เรือเล็กหนีไป
ฝ่ายพระฤาษีเมื่อเห็นโสวัตและนางประทุมวดีหายไปก็ออกตามหา จนพบโสวัตนอนสิ้นพระชนม์อยู่ พระฤาษีทำพิธีชุบชีวิตโสวัตและมอบน้ำมันชุบชีวิตให้พระองค์นำไปช่วยนางประทุมวดี โสวัตทูลลาพระฤาษีไปตามหานางประทุมวดี เมื่อเดินทางไปได้ระยะหนึ่งก็ได้พบนางเงือกนอนตายอยู่ริมแม่น้ำ โสวัตช่วยชุบชีวิตนางเงือกและได้นางเป็นชายา นางเงือกช่วยพาโสวัตไปส่งยังฝั่งตรงข้ามและเล่าให้ฟังว่าฝั่งตรงข้ามเป็นเมืองยักษ์ที่ดุร้ายมาก แม้แต่ม้าที่เหาะผ่านเมืองพญายักษ์ก็ถูกจับไปขังไว้ในกรงเหล็ก
ที่ฝั่งน้ำเมืองชนบท นางศุภลักษณ์ธิดาของท้าวจิตราสูรกำลังเล่นน้ำอยู่กับพี่เลี้ยงชื่อศรีวรดี โสวัตได้นางศรีวรดีเป็นชายา และนัดแนะว่าตกกลางคืนจะลอบไปหา คืนนั้นเมื่อออกจากห้องนางศรีวรดีแล้ว โสวัตก็ลอบเข้าไปหานางศุภลักษณ์และได้นางเป็นชายา โสวัตอยู่กับนางศุภลักษณ์ที่ตำหนักโดยไม่มีใครล่วงรู้นอกจากพี่เลี้ยง วันหนึ่งพระจิตรีกุมารพระอนุชาของนางศุภลักษณ์เสด็จไปเยี่ยม เพราะสงสัยว่าเหตุใดนางจึงไม่มาเฝ้าพระบิดาดังเคย นางศุภลักษณ์แสร้งป่วยโดยบอกพระอนุชาว่าตนกำลังมีเคราะห์และสั่งห้ามพระอนุชาไม่ให้ทูลพระบิดา แต่เมื่อท้าวจิตราสูรถาม จิตรีกุมารก็ทูลความจริง (เรื่องตอนนี้ขาดหายไป)
นางศุภลักษณ์คร่ำครวญถึงการตายของนางประทุมวดี นางสั่งวานรว่าหากโสวัตติดตามมาให้แจ้งข่าวแก่พระองค์ด้วย นางกราบลานางประทุมวดี แล้วาพระโอรสของนางประทุมวดีเดินทางต่อไป ระหว่างนั้นพระโอรสหิวนม นางศุภลักษณ์จึงอธิษฐานขอพรเทพยดาให้นางมีน้ำนม ทันใดน้ำนมของนางก็ไหลมาให้พระโอรสได้ดื่มกิน นางศุภลักษณ์อุ้มพระโอรสเดินป่าต่อไปจนถึงวิมานเทพธิดาซึ่งล้อมรอบด้วยน้ำกรด นางศุภลักษณ์ตั้งจิตอธิษฐาน และด้วยบุญญาธิการของพระโอรส พระอินทร์จึงเนรมิตสะพานแก้วให้นางเดินข้ามไปยังวิมานเทพธิดาได้ นางศุภลักษณ์เล่าเรื่องราวทั้งหมดให้นางเทพธิดาฟัง นางเทพธิดาช่วยเลี้ยงดูพระโอรสตั้งแต่นั้นมา
ท้าวมัททราชออกมาล่าสัตว์ป่า พบศพนางประทุมวดีที่ถูกงูกัดนอนตายอยู่กลางป่าจึงตามหมองูมารักษาจนนางฟื้น นางประทุมวดีเล่าว่า นางพลัดหลงกับพระสวามีมาคลอดลูกอยู่กลางป่า และได้พบกับนางศุภลักษณ์ชายาอีกคนของโสวัตเดินป่ามาด้วยกันจนนางถูกงูกัดตาย แล้วนางก็คร่ำครวญถึงพระโอรสและนางศุภลักษณ์ ท้าวมัททราชปลอบและเกี้ยวนางไปเป็นชายาแต่นางประทุมวดีกลับขอเป็นพระธิดาของพระองค์แทน ท้าวมัททราชยินยอมแล้วชวนนางกลับเข้าเมือง นางเหลือบไปเห็นวานรจึงร้องถามว่าพบนางศุภลักษณ์กับพระโอรสของนางบ้างหรือไม่ วานรตอบว่านางศุภลักษณ์คิดว่านางตายจึงอุ้มพระโอรสเดินทางต่อไป นางประทุมวดีจึงสั่งความกับวานรว่าหากโสวัตหรือนางศุภลักษณ์ติดตามหานาง ก็ให้ตามไปที่เมืองมัททราช (เรื่องตอนนี้ขาดหายไป) โสวัตกับม้ากัณฐัศว์เหาะมาถึงวิมานของเทพธิดา โสวัตได้นางฟ้าบริวารของนางเทพธิดาเป็นชายา เรื่องจบลงตอนที่นางค่อมบริวารของนางเทพธิดาทะเลาะกับม้ากัณฐัศว์
นามานุกรม
