ในการนำเสนอเนื้อหาและบทพระราชวิจารณ์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงแบ่งข้อความในจดหมายความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวีออกเป็น 256 ข้อ แล้วมีพระราชวิจารณ์ต่อข้อความนั้นๆ ทีละข้อ  บางข้อทรงวิจารณ์อย่างละเอียดลออ  บางข้อทรงขยายความเพิ่มเติม  บางข้อมีพระราชวินิจฉัยว่าสอดคล้องหรือต่างกับหลักฐานทางประวัติศาสตร์อื่นๆ ข้อความในจดหมายตอนใดอธิบายได้ละเอียดชัดเจนก็ทรงชื่นชม ตอนใดลำดับความสับสนก็ทรงเรียบเรียงใหม่เพื่อให้เข้าใจได้ง่าย ในการพระราชวิจารณ์นี้ได้ทรงสอบเทียบกับเอกสารทางประวัติศาสตร์หลายประเภท เช่น พงศาวดาร  ศุภอักษร ปูม จดหมาย  ฯลฯ  ทำให้พระราชวิจารณ์มีน้ำหนักน่าเชื่อถือยิ่งขึ้น

กิตติชัย พินโน 

จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ.  พระราชวิจารณ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเรื่องจดหมายความทรงจำของกรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพ). พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: แสงดาว, 2552.

จดหมาย , ร.5 , พระวิจารณ์ , พระราชวินิจฉัย 

พระราชวิจารณ์จดหมายความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวีเป็นวรรณกรรมประวัติศาสตร์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชนิพนธ์เมื่อ ร.ศ. 127 (พ.ศ. 2451) ตีพิมพ์ครั้งแรกในปีเดียวกันโดยโรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ มีชื่อที่หน้าปกหนังสือว่า “พระราชวิจารณ์จดหมายความทรงจำของพระเจ้าไปยิกาเธอ กรมหลวงนรินทรเทวี (เจ้าครอกวัดโพ) ตั้งแต่จุลศักราช 1129 ถึงจุลศักราช 1182 เปนเวลา 53 ปี” เนื้อหากล่าวถึงเหตุการณ์ตั้งแต่ช่วงก่อนเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 ใน พ.ศ. 2310 จนถึงปลายสมัยรัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์