กวีเริ่มเรื่องกัณฑ์หิมพานต์ซึ่งมี 134 คาถา กล่าวถึงนางฟ้าผุสดีรับพรจากพระอินทร์ 10 ประการแล้วจุติลงมาเป็นธิดากษัตริย์กรุงมัทธราษฎร์ เมื่อชันษา 16 ปีได้อภิเษกกับพระเจ้ากรุงสญไชยแห่งเมืองสีวีราษฎร์ ต่อมาพระอินทร์ได้ไปสวรรค์ชั้นดุสิตเชิญพระมหาเทพย์จุติลงมาปฏิสนธิในครรภ์ของพระนางผุสดีเพื่อโปรดสัตว์ เป็นการสร้างสมพระบารมี พร้อมทั้งให้เหล่าเทพลงมาเกิดเป็นบริวารหกหมื่นด้วย
เมื่อพระนางผุสดีทรงครรภ์ครบ 10 เดือนได้ทูลขอพระสวามีออกไปประพาสชมพระนคร พระเจ้ากรุงสญไชยให้จัดขบวนตามเสด็จ เมื่อไปถึงตรอกพ่อค้า พระนางผุสดีประชวรครรภ์ประสูติพระโอรสพระนางผุสดีประทานทรัพย์ 50 ชั่ง (4,000 บาท) แก่พระโอรส จากนั้นก็เสด็จกลับพระนคร พระเจ้ากรุงสญไชยทรงจัดพิธีสมโภชรับขวัญแล้วขนานนามพระโอรสว่าเวสสันดร เหตุเพราะประสูติท่ามกลางพ่อค้าที่สัญจรไปมา
เมื่อพระเวสสันดรมีชันษาได้ 16 ปี พระบิดาให้อภิเษกกับพระมัทรีธิดาท้าวมัทธราช แล้วให้เสด็จขึ้นครองราชย์ พระเวสสันดรได้ทรงสร้างศาลาทาน 6 แห่งเพื่อบริจาคทานแก่ประชาชน
พระนางมัทรีทรงครรภ์และประสูติพระกุมาร ขณะประสูติบรรดาพระญาติได้นำตาข่ายมารองรับ พระกุมารจึงได้รับการขนานนามว่าชาลี ต่อมาเมื่อประสูติพระธิดา บรรดาญาตินำหนังหมีมารองรับจึงได้รับการขนานนามว่ากัณหา
เมื่อเมืองกลิงคราษฎร์เกิดทุพภิกขภัยเพราะฝนแล้ง ชาวเมืองจึงทูลพระเจ้ากลิงคราษฎร์ว่าพระเวสสันดรมีช้างปัจจัยนาค เมื่อทรงช้างนี้ไปเมืองใดฝนก็ตกในเมืองนั้น ขอให้ทรงส่งพราหมณ์ไปทูลขอช้างปัจจัยนาคจากพระเวสสันดร รุ่งขึ้นพราหมณ์ 8 คนก็ไปเฝ้าพระเวสสันดรที่โรงทานแล้วทูลขอช้างปัจจัยนาค พระเวสสันดรก็ประทานให้ ด้วยอานุภาพอันยิ่งทำให้เกิดความอัศจรรย์ครั่นครื้นไปทั่วดินฟ้าและมหาสมุทร ปวงเทพยดาพากันสรรเสริญ
เมื่อพราหมณ์ทั้ง 8 ขี่ช้างปัจจัยนาคจะออกจากเมือง ชาวเมืองสีวีราษฎร์เห็นก็สกัดหน้าไว้ถามว่าเหตุใดจึงขี่ช้างพระพาหนะไป เมื่อชาวเมืองรู้เรื่องก็โกรธเพราะเทพดลใจ พากันไปทูลพระเจ้ากรุงสญไชยว่าพระเวสสันดรทำผิดราชประเพณีให้ช้างคู่บ้านคู่เมืองไป ขอให้เนรเทศพระเวสสันดรออกไปอยู่ป่า พระเจ้ากรุงสญไชยขอผัดให้เป็นวันรุ่งขึ้น แล้วตรัสสั่งให้นักการไปทูลพระเวสสันดร พระเวสสันดรไม่เศร้าหมองหรือทุกข์ร้อนพระทัย กลับทรงยินดี ตรัสว่าอย่าว่าแต่ช้างหรือสิ่งของทั้งปวง แม้ร่างกายก็บริจาคเป็นทานได้เพื่อแลกกับการหลุดพ้นจากวัฏสงสาร และถึงแม้ชาวเมืองจะเข่นฆ่าอย่างไรก็จะไม่ทรงเลิกทำทาน เทพได้ดลใจให้นักการทูลแนะพระเวสสันดรว่าควรเสด็จไปยังเขาวงกฏ พระเวสสันดรขอเวลาอีก 2 วันเพื่อจะได้แจกจ่ายทานแก่ประชาชน
พระเวสสันดรได้ให้ตระเตรียมสัปตสดกมหาทาน แล้วเสด็จไปหาพระนางมัทรี ทรงเล่าเรื่องให้ฟัง สั่งเสียให้ดูแลพระโอรสธิดาและพระบิดามารดา ถ้ามีกษัตริย์เมืองใดปรารถนานางนางก็ไม่ต้องเป็นห่วงพระองค์ เพราะพระองค์คงจะสิ้นพระชนม์ในป่า ฝ่ายพระนางมัทรีทูลขอติดตามพระเวสสันดรไปป่า ตรัสว่าถ้าไม่ทรงยินยอมก็จะโจนเข้ากองไฟเพื่อมิให้ใครนินทา
นามานุกรม
