รหัสข้อมูล
ชื่อเรื่องหลัก
ยุคสมัย
ผู้แต่ง
คำประพันธ์
ฉันทลักษณ์
เนื้อเรื่องย่อ
เนื้อเรื่องกล่าวถึงช้างบนสวรรค์ 3 ช้างคือ เอราวรรณ คิริเมขล์ มาตังคะกรีเทพ จากนั้นกล่าวถึงพระนารายณ์บรรทมบนเกษียรสมุทร บังเกิดดอกบัวจากพระอุทรมี 8 กลีบ 173 เกสร จึงนำไปถวายพระอิศวร พระอิศวรแบ่งดอกบัวนั้นประทานแก่พระพรหม พระวิษณุ และพระเพลิง เทวดาทั้งหมดต่างสร้างช้างตระกูลต่างๆ จากดอกบัวนั้น พระอิศวรสร้างช้างเรียกว่า อิศวรพงศ์ สำหรับกษัตริย์ พระพรหมสร้างช้างเป็นชาติพราหมณ์เรียกว่า พรหมพงศ์มีลักษณะมงคล พระวิษณุสร้างช้างชาติแพสย์เรียกว่าพิษณุพงศ์มีลักษณะเป็นมงคล และพระเพลิงสร้างช้างชาติศูทร เรียกว่าอัคนิพงศ์มีลักษณะมงคล
ต่อมาพระอิศวรได้สาปให้นางมหาอุปกาสีลงมาอยู่ในถ้ำเทวีสินทรบรรพต นางกินเถาวัลย์ชื่อคชลดาวัลย์ พระพรหมจึงให้นางกำเนิดลูกเป็นช้าง 10 ตระกูล คือ ฉัททันต์ อุโบสถ เหมหัสดี มงคลหัสดี บังคัล ตามพหัสดี บัณฑร คังไคย กาลวกหัสดีและช้างที่กำเนิดจากเหมหัสดี
พระพรหมได้สร้างช้างประจำทิศทั้ง 8 ด้วยกลีบดอกบัว คือช้างไอยราพตอยู่ทิศบูรพา ช้างบุณฑริกอยู่ทิศอาคเนย์ ช้างพราหมณ์โลหิตอยู่ทิศทักษิณ ช้างกระมุทอยู่ทิศหรดี ช้างอัญชันอยู่ทิศประจิม ช้างบุษปทันต์อยู่ทิศพายัพ ช้างเสาวโภคอยู่ทิศอุดร และช้างสุประดิษฐ์อยู่ทิศอิสาน
พระนารายณ์ได้สร้างช้าง 8 ตระกูลด้วยเกสร คือ สังขทันต์ พะหัสดิน ชมลบ ครบกระจอก พลุกสดำ สังขทันต์ (อีกจำพวกหนึ่ง) และช้างโคบุตร
พระอิศวรสร้างช้าง 8 ตระกูล คือ อ้อมจักรวาฬ คชกรรมหัสดี เอกทันต์ กาฬทันต์ จัตุศก โรมทันต์ สิงหชงฆ์ จุมปราสาท
พระเพลิงสร้างช้าง 51 จำพวก เช่น ประพัทจักรวาฬ เศวตพระพร ปทุมหัสดี เศวตาคชราช ประทุมทันต์ ประทุมทนต์ ประทุมทันต์มณีจักร เป็นต้น จากนั้นกล่าวถึงช้างชาติอำนวยพงศ์ต่างๆ นามของช้างพัง และลักษณะของช้างที่ให้โทษ 80 ประการ
วัตถุประสงค์
ผู้เรียบเรียง
เอกสารอ้างอิง
ตำราช้างภาคที่ 1. พระนคร: โรงพิมพ์ไทยเขษม, 2481. (พระยาสัจจาภิรมย์(สรวง ศรีเพ็ญ)พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพหลวงชำนาญธนสาธน์ (กรี คชนันท์) ที่เมรุวัดมกุฎกษัตริยาราม วันที่ 16 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2481)
คำสำคัญ
ช้างบนสวรรค์ , เอราววรรณ , เอราวัณ , คิริเมขล์ , มาตังคะกรีเทพ , พระนารายณ์ , เกษียรสมุทร , คอกบัวเกิดกลางเกษียรสมุทร , ฉัททันต์ , อุโบสถ , เหมหัสดี , มงคลหัสดี , บังคัล , ตามพหัสดี , บัณฑร , คังไคย , กาลวกหัสดี , เหมหัสดี , ตำนานการสร้างช้างบนสวรรค์
หมายเหตุ
ตำรานารายณ์ประทมสินธุ์เป็นวรรณคดีประเภทตำรา แต่งเป็นร้อยแก้ว ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง แต่มีบันทึกท้ายเรื่องว่า “พระตำรานี้ ข้าพระพุทธเจ้าพระยาสุรินทราชา นายปราบ ทูลเกล้าถวายครั้งทรงโคลง ขอเดชะ” สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่า ตำรานารายณ์ประทมสินธุ์นั้นเป็นตำราที่เรียบเรียงเพื่อถวายกรมพระราชวังบวรมหาเสนานุรักษ์ เมื่อครั้งทรงนิพนธ์โคลงตำราช้างในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย
นามานุกรม
