เพลงยาวนายภิมเสนแต่ละเรื่องมีเนื้อหาโดยสังเขปดังนี้
เรื่องที่ 1 พรรณนาความคิดถึงและความห่วงใยที่มีต่อบุคคลซึ่งกวีกล่าวว่าเป็น “เชษฐาองค์อิศราราช ประเวศอาศน์เบื้องวังบวรสวรรค์”
เรื่องที่ 2 พรรณนาความรู้สึกที่มีต่อหญิงหม้ายซึ่งกวีเรียกว่า “พี่นาง”
เรื่องที่ 3 รำพันความทุกข์โศกถึงนางด้วยความคิดถึง
เรื่องที่ 4 ยกโทษให้หญิงคนรัก
เรื่องที่ 5 บทตัดพ้อหญิงคนรักด้วยความน้อยเนื้อต่ำใจที่ตนต่ำศักดิ์กว่า นางจึงไม่สนใจไยดี
เรื่องที่ 6 ตำหนิและตัดพ้อต่อว่าผู้ที่ไม่รักษาคำพูด
เรื่องที่ 7 บทรำพันความรักที่มีต่อนางและขอให้นางรับรัก
เรื่องที่ 8 คำแนะนำแก่ชายผู้ผิดหวังในความรัก
เรื่องที่ 9 ความผิดหวังที่ไม่ได้เข้าไปหานางตามที่นัดหมาย
เรื่องที่ 10 การตั้งความหวังไว้ว่าจะได้ครองคู่กับหญิงคนรัก
เรื่องที่ 11 คำตัดพ้อหญิงคนรักว่าสู้อุตส่าห์ลำบากดั้นด้นไปหา แต่นางกลับโกรธเคืองถึงกับไม่ยอมมองหน้า
เรื่องที่ 12 บทรำพันความทุกข์เพราะคิดถึงนางและให้สัญญาว่าจะมั่นคงในความรัก
เรื่องที่ 13 บทรำพันความทุกข์ที่ถูกใส่ความและต้องจากนาง แล้วอธิษฐานขอให้ผู้ที่คิดร้ายพ่ายแพ้
เรื่องที่ 14 บทรำพันความรักที่มีต่อนาง และอ้อนวอนขอให้นางรับรัก
เรื่องที่ 15 เปรียบความรักที่มีต่อนางมานานว่าเหมือนการว่ายน้ำหลงอยู่ในทะเล หากนางรับรัก ก็จะเหมือนเทพธิดาเหาะมาช่วยให้ได้ไปถึงฝั่ง
เรื่องที่ 16 ขอให้หญิงคนหนึ่งซึ่งกวีเรียกว่า “พี่นาง” ช่วยให้ได้สมหวังในความรัก เช่นเดียวกับที่บาหยันช่วยให้อิเหนาได้ครองคู่กับนางจินตะหรา
เรื่องที่ 17 บทรำพันความรักที่มีต่อนางและให้คำมั่นว่าจะดูแลนางเป็นอย่างดี
เรื่องที่ 18 การเดินทางจากหญิงคนรักซึ่งกวีเรียกว่า “พี่นาง” กวีออกเดินทางจากวัดพระศรีสรรเพชญ ผ่านบ้านดิน ไปลงเรือที่ประตูไชย ล่องผ่านวัดโพไชยาราม เกาะพระ บางจีน ไปถึงท่าที่บุรีธน (ธนบุรี) พักเรือที่หน้าวัดแจ้ง (วัดอรุณราชวรารามวรมหาวิหาร) แล้วล่องเรือเข้าคลองบางกอกใหญ่ไปออกบางโทรัด เข้าคลองมหาชัย คลองโคกขาม พักแรมที่สาครบุรี (สมุทรสาคร) แล้วเดินทางต่อไปยังเมืองสมุทรสงคราม กวีได้ช่วยซ่อมศาลาวัดสมุทรสงคราม จากนั้นเดินทางต่อไปถึงปากน้ำบางตะเครา เข้าบางครก จังหวัดเพชรบุรี พอถึงคดอ้อยเรือเกยตื้นต้องพักแรมที่นั่น รุ่งเช้าจึงเปลี่ยนลงเรือเล็กเข้าเมืองเพชรบุรี
นายภิมเสน. “เพลงยาวนายภิมเสน.” ใน ชุมนุมเพลงยาวสมัยโบราณ : รวมบทกลอนของเจ้าฟ้าและกวียุคต่าง ๆ ของไทยตั้งแต่สมัยโบราณมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์, หน้า 87-127. พระนคร: โรงพิมพ์เจริญศิลป์, 2504.
ภิมเสน, หม่อม. “นิราศเมืองเพชรบุรี.” ใน ประวัติศาสตร์สังคมและวัฒนธรรมจากวรรณคดี กวีสยามนำเที่ยวกรุงเทพฯ, หน้า 55-62. กรุงเทพฯ: มติชน, 2545.
นามานุกรม
