พระเจ้ามิกาทุระเจ้าเมืองโตกิยนครออกพระราชกำหนดให้ราษฎรประพฤติตนอยู่ในกรอบอย่างเคร่งครัด เช่น ห้ามหญิงชายที่มิได้เป็นสามีภรรยากัน “ยิ้มหัวหยอกเอินกัน” วันหนึ่งนางกติจฉกาหญิงผู้ใหญ่ในวังพยายามเล้าโลมพระโอรสของพระเจ้ามิกาทุระ เป็นเหตุให้ผิดพระราชกำหนด พระเจ้ามิกาทุระจึงบัญชาให้ทั้งสองวิวาห์กัน ไม่เช่นนั้นจะต้องถูกประหาร พระโอรสหนีไปยังเมืองติติปุระซึ่งเป็นเมืองขึ้น แล้วปลอมองค์เป็นคีตกะบุรุษ (นักดนตรี) ชื่อนังกิปุระ ระหว่างทางนังกิปุระได้พบนางยัมมะยัมมาก็พึงใจ จึงเข้าไปทำความรู้จัก เมื่อรู้ว่านางจะต้องเป็นภรรยาของอำมาตย์โกโกกะ พระองค์ก็เข้าป่าไปด้วยความโทมนัส
เดิมโกโกกะเป็นช่างเย็บ เกิดพอใจสตรีผู้หนึ่งจึงยิ้มแย้มกับนาง เป็นเหตุให้ผิดพระราชกำหนดจะต้องถูกประหารชีวิต แต่ครั้งนั้นพระเจ้ามิกาทุระดำริจะตั้งเพชฌฆาตจากผู้ต้องโทษประหารเพื่อให้ได้รู้สึกถึงความทุกข์ร้อนของผู้ที่ถูกประหาร พระองค์จึงตั้งโกโกกะเป็นพระยาเพชฌฆาต หลังรับตำแหน่งโกโกกะยังไม่ได้ประหารผู้ใด พระเจ้ามิกาทุระเตือนว่าจะถอดยศ โกโกกะจึงไปปรึกษาปุรพาหะมหาสัพเสนาบดี ปุรพาหะแนะให้ประหารโกโกกะเองเพราะได้ทำความผิดไว้
เมื่อนังกิปุระได้ข่าวว่าโกโกกะจะถูกประหารก็รีบไปเมืองติติปุระ ครั้นรู้จากราชบุรุษชื่อปิชะตุชะว่าโกโกกะยังมีชีวิตอยู่ พระองค์ผิดหวังมากจะฆ่าตัวตาย ระหว่างนั้นนังกิปุระได้พบโกโกกะและปุรพาหะ โกโกกะขอเป็นผู้ประหารชีวิต นังกิปุระจะได้มีชื่อเสียงว่าถูกประหารเป็นคนแรก นังกิปุระเร่งให้ประหารตน แต่โกโกกะขอให้รออีก 1 เดือนเพื่อจะได้ฝึกการฆ่าเสียก่อน แล้วสัญญาว่าจะให้ทุกอย่างแก่นังกิปุระ เมื่อนังกิปุระบอกว่าต้องการนางยัมมะยัมมา โกโกกะจึงต้องยอมยกนางให้
ฝ่ายนางกติจฉกาสืบรู้ว่าโอรสพระเจ้ามิกาทุระอยู่ที่เมืองติติปุระ ครั้นตามไปพบว่านังกิปุระกำลังจะวิวาห์กับนางยัมมะยัมมา นางกติจฉกาก็พยายามเปิดเผยฐานะของนังกิปุระแต่ไม่สำเร็จ จึงกลับไปทูลพระเจ้ามิกาทุระให้ยกทัพไปเมืองติติปุระ โกโกกะเข้าใจว่าพระเจ้ามิกาทุระพิโรธตน ปุรพาหะแนะให้ประหารนังกิปุระเสีย โกโกกะบอกว่าตามพระราชกำหนด หากผู้ใดต้องโทษประหาร ภรรยาของผู้นั้นต้องถูกฝังทั้งเป็น ตนจะไม่ได้เห็นนางยัมมะยัมมาอีก โกโกกะจึงให้นังกิปุระและนางยัมมะยัมมาปลอมตัวหนีไป
โกโกกะนำพยานหลักฐานเท็จไปทูลพระเจ้ามิกาทุระว่าได้ประหารชีวิตนังกิปุระแล้ว เมื่อรู้ว่าพระราชาเสด็จมาตามหาพระโอรสซึ่งปลอมเป็นคีตกะบุรุษ โกโกกะจึงทูลว่าตนไม่รู้ว่าเป็นพระโอรสจึงสั่งประหาร พระราชารับสั่งว่าทำถูกแล้วเพราะเป็นการรักษากฎหมาย แต่มีพระราชกำหนดอีกฉบับหนึ่งว่า ผู้ใดประทุษร้ายพระโอรสให้ลงโทษถึงชีวิตด้วยการทอดในน้ำมัน แล้วสั่งให้เตรียมการลงทัณฑ์
โกโกกะและปุรพาหะขอให้นังกิปุระไปเฝ้าพระราชา นังกิปุระต่อรองว่าหากใครทำให้นางกติจฉกายอมเป็นภรรยาได้จึงจะยอมไปเฝ้า โกโกกะไปเกี้ยวนางโดยแต่งคำประพันธ์เรื่องนกกระจาบหลงรักนางนก พยายามผูกไมตรี แต่นางนกไม่สนใจ นกกระจาบจึงกลั้นใจตาย แล้วบอกว่าหากนางกติจฉกาไม่รับรัก ตนก็จะกลั้นใจตายเช่นกัน นางจึงยอมตกลง เมื่อนังกิปุระไปเฝ้าพระเจ้ามิกาทุระ พระองค์พระราชทานอภัยโทษให้ทุกคน
นามานุกรม
