นายนันทากับนางเหราตั้งศาลเพียงตาขอลูก พระอินทร์ให้เทพบุตรจุติมาเกิดเป็นบุตร ชื่อศรีทะนนไชย ต่อมาศรีทะนนไชยมีน้องชายอีกคน วันหนึ่งยายแม่ค้ามาขายขนมแบ่งขนมให้ศรีทะนนไชยน้อยกว่าน้อง ศรีทะนนไชยอิจฉาจึงฆ่าน้องเสีย เมื่อถูกบิดามารดาขับไล่ ศรีทะนนไชยไปขออาศัยอยู่ที่วัด สมภารให้บวชเรียนจนมีความรู้
ศรีทะนนไชยแอบลวนลามแม่ชีซึ่งเป็นหลานสาวของสมภาร สมภารจึงขับไล่ ศรีทะนนไชยสึกแล้วกลับไปบ้าน ถูกพ่อแม่ขายเป็นทาสแต่ก็หนีกลับมาได้ ศรีทะนนไชยขอให้นำตนไปขายแก่ยายแม่ค้าขนมเพื่อหวังจะแก้แค้น ศรีทะนนไชยทำให้ยายแม่ค้าขาดทุนหลายครั้ง ยายแม่ค้าจึงส่งไปเป็นทาสของบุตรชายซึ่งเป็นหลวงนาย ศรีทะนนไชยก็แกล้งหลวงนายให้ต้องอับอายและเสียทรัพย์
ครั้นยายแม่ค้าป่วยหนักหลวงนายให้ศรีทะนนไชยไปช่วยดูแล ศรีทะนนไชยได้โอกาสจึงเอาสารหนูให้ยายกินจนตาย หลวงนายนำศรีทะนนไชยไปถวายพระราชา ทรงชุบเลี้ยงอย่างดี แต่ก็ถูกศรีทะนนไชยลวงหลายครั้ง เช่น ลวงให้ไปทอดพระเนตรเรือนทอง ลวงขอที่เท่าแมวดิ้นตาย ฯลฯ
ครั้งหนึ่งเมื่อเสด็จออกว่าราชการพระราชาตรัสถึงเรื่องความตาย เหล่าเมธีทูลว่าทุกคนต้องตาย แต่ศรีทะนนไชยทูลขัดว่า “แม้นไม่ถึงเวลา ใครจะฆ่าไม่วอดวาย แม้นว่าถึงที่ตาย อย่าพึงหมายไม่เว้นเลย” พระราชาจึงให้จับศรีทะนนไชยใส่กรงไปไว้ที่ปากแม่น้ำเพื่อพิสูจน์ เมื่อมีเรือสำเภาจีนผ่านมา ศรีทะนนไชยทำเป็นร้องขึ้นว่าไม่อยากเป็นพระราชา จุ้นจู๋นายเรือเข้ามาถาม ศรีทะนนไชยลวงว่าเจ้าเมืองจะให้เป็นกษัตริย์แต่ตนไม่ยอม ถ้าอยากเป็นก็ให้ตะโกนบอก จุ้นจู๋อยากเป็นพระราชาจึงยกเรือสำเภาพร้อมลูกเรือให้ แล้วเข้าไปอยู่ในกรงแทน ศรีทะนนไชยจึงรอดตายมาได้
ศรีทะนนไชยล่องเรือสำเภานำสินค้าไปขายที่เมืองเอหมึง เจ้าเมืองเห็นว่าศรีทะนนไชยหยามเกียรติที่ใช้คนจีนเป็นทาสจึงจับส่งไปที่กรุงปักกิ่ง ศรีทะนนไชยอยากเห็นพระพักตร์พระเจ้ากรุงจีนซึ่งเล่ากันว่ามีหน้าเป็นสุนัขจึงทำอุบายจนได้เห็น พระเจ้ากรุงจีนกริ้วสั่งให้จับขังที่ตึกมดคันและตึกเย็นแต่ศรีทะนนไชยก็เอาตัวรอดมาได้ พระเจ้ากรุงจีนเห็นว่าศรีทะนนไชยมีบุญจึงปล่อยตัวแล้วประทานรางวัลให้ ศรีทะนนไชยนำเรือสำเภาบรรทุกสินค้าจีนกลับกรุงอยุธยา ต่อมากษัตริย์เมืองมาลากาส่งนักปล้ำมาท้าพนัน ศรีทะนนไชยให้หาคนศีรษะล้าน รูปชั่ว ตัวโต และไม่มีฟันมาลวงชาวมาลากาว่าเป็นลูกนักปล้ำของกรุงอยุธยาที่เพิ่งคลอดได้ 3 วัน พวกมาลากากลัวจึงพากันหนีกลับไป
วันหนึ่งศรีทะนนไชยต้องการข้ามฟากแต่ไม่มีเรือ เห็นเณรพายเรือผ่านมาก็เอ่ยปากขอ “ข้ามเรือสักที” แต่เณรกลับก้าวข้ามเรือให้ดู ศรีทะนนไชยเสียใจที่เสียรู้ ต่อมาเมื่อเณรสึกไปเป็นปลัดเวรได้ตัดสินคดีให้ศรีทะนนไชยแพ้คดี ศรีทะนนไชยอับอายและตรอมใจจนล้มป่วยตาย
นามานุกรม
