สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จมาพบสิงคาลมาณพกำลังไหว้ทิศทั้ง 6 คือ ทิศบน ทิศล่าง ทิศหน้า ทิศหลัง ทิศซ้าย ทิศขวา จึงตรัสถามว่าเหตุใดจึงต้องไหว้ทิศ มาณพตอบว่าบิดาสั่งไว้ก่อนตายว่าให้ไหว้ทิศทั้ง ๖ แล้วจะมีแต่ความสุขไม่มีวันตกต่ำ แต่เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้นตนไม่รู้ ด้วยความกตัญญูต่อบิดา ตนจึงปฏิบัติตาม พระพุทธเจ้าจึงตรัสสอนสิงคาลมาณพดังนี้
ในสมัยดึกดำบรรพ์ ในเวลารุ่งเช้าและเวลาค่ำพระอินทร์จะต้องไหว้ทิศ 6 ทิศ เป็นประจำ พระมาตะลีแปลกใจจึงทูลถาม พระอินทร์อธิบายเป็นข้อธรรมะว่าการไหว้ทิศทั้ง 6 มีความหมายดังนี้
1. ทิศเบื้องหน้า ได้แก่ บิดามารดา
บุตรควรปฏิบัติต่อบิดามารดาดังนี้
- เลี้ยงดูบิดามารดาตอบแทนที่ท่านเลี้ยงเรามา
- ช่วยทำกิจธุระของท่าน
- ดำรงวงศ์สกุล
- ประพฤติตนให้สมกับความเป็นผู้รับมรดก
- ทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้ท่านเมื่อท่านสิ้นชีวิตแล้ว
บิดามารดาควรอนุเคราะห์บุตรดังนี้
- ห้ามปรามให้ห่างจากความชั่ว
- ให้ตั้งอยู่ในความดี
- ให้ศึกษาศิลปวิทยา
- หาคู่ครองที่สมควรให้
- มอบทรัพย์มรดกให้ตั้งตัวได้
2. ทิศเบื้องขวา ได้แก่ ครูอาจารย์
ศิษย์ควรบำรุงครูอาจารย์ดังนี้
- แสดงความเคารพท่าน
- อยู่คอยรับใช้ท่าน
- เชื่อฟังท่าน ไม่อวดดี
- อุปถัมภ์บำรุงให้ท่านมีความสุข
- ตั้งใจเรียนศิลปวิทยาด้วยความเคารพ
ครูอาจารย์พึงอนุเคราะห์ศิษย์ดังนี้
- แนะนำให้ประพฤติดี
- สอนให้เข้าใจแจ่มแจ้ง
- สอนศิลปวิทยาโดยไม่ปิดบังอำพราง
- ยกย่องสนับสนุนให้คบค้ากับคนทุกระดับ
- สร้างเครื่องคุ้มภัยในสารทิศคือสอนให้ศิษย์ปฏิบัติได้จริง นำวิชาไปเลี้ยงชีพทำงานได้
3. ทิศเบื้องหลัง ได้แก่ สามีภรรยา
สามีพึงบำรุงภรรยาดังนี้
- ยกย่องสมฐานะภรรยา
- ไม่ดูหมิ่น
- ไม่นอกใจภรรยา
- มอบความเป็นใหญ่ในงานบ้านให้
- หาเครื่องประดับให้
ภรรยาควรอนุเคราะห์สามีดังนี้
- จัดบ้านให้เรียบร้อย
- รักญาติมิตรทั้งสองฝ่าย
- ไม่นอกใจสามี
- เก็บออมรักษาทรัพย์สมบัติ
- ขยันไม่เกียจคร้านในงานทั้งปวง
4. ทิศเบื้องซ้าย ได้แก่ มิตรสหาย
ควรบำรุงมิตรสหายดังนี้
- เผื่อแผ่แบ่งปันให้
- พูดจาไพเราะ
- ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน
- เป็นคนมีน้ำใจเสมอต้นเสมอปลาย
- ซื่อสัตย์จริงใจต่อกัน
มิตรสหายอนุเคราะห์ตอบดังนี้
- เมื่อเพื่อนประมาทช่วยป้องกันห้ามปราม
- เมื่อเพื่อนเสียผลประโยชน์ช่วยรักษาทรัพย์สินของเพื่อน
- ในคราวมีภัยเป็นที่พึ่งได้
- ไม่ละทิ้งในยามทุกข์ยาก
- นับถือตลอดถึงครอบครัวของเพื่อน
5. ทิศเบื้องล่าง ได้แก่ บริวาร คนรับใช้
นายจ้างพึงบำรุงบริวาร คนรับใช้ดังนี้
- ให้ทำงานตามกำลังความสามารถ สั่งสอนด้วยความหวังดีคล้ายบิดา
- ให้อาหาร ให้ค่าจ้างรางวัลและเสื้อผ้า
- รักษาพยาบาลยามเจ็บไข้
- ได้ของกินพิเศษมาก็แบ่งปันให้
- ให้มีวันหยุดพักผ่อน
บริวาร คนรับใช้ ควรอนุเคราะห์นายจ้างดังนี้
- ตื่นขึ้นทำงานก่อนนาย
- นอนทีหลัง
- รับเอาแต่ของที่นายให้
- ทำการงานให้ดีขึ้นเรื่อยๆ ด้วยใจภักดี
- นำความดีของนายไปสรรเสริญ ไม่พูดให้ร้ายนาย
6. ทิศเบื้องบน ได้แก่ พระสงฆ์ สมณพราหมณ์
คฤหัสถ์ควรบำรุงพระสงฆ์ สมณพราหมณ์ดังนี้
- เมตตา ไหว้คารวะรับรองท่าน
- พูดด้วยความเมตตา
- คิดด้วยความเมตตา
- ต้อนรับด้วยความเต็มใจ ไม่ปิดประตูบ้าน
- มีศรัทธาบูชาท่านด้วยสิ่งของ เพราะพระสงฆ์สละกิเลสมาสอนเรา
พระสงฆ์ สมณพราหมณ์พึงอนุเคราะห์คฤหัสถ์ดังนี้
- ห้ามปรามจากความชั่ว
- ให้ตั้งอยู่ในความดี
- อนุเคราะห์ให้เกิดปัญญา ดับทุกข์ เสริมความสุข
- พร่ำสอนสิ่งที่ยังไม่เคยฟัง
- ข้อที่เคยฟังก็อธิบายให้แจ่มแจ้งตามเหตุผลเพื่อหายข้องใจและเกิดความหยั่งรู้
สิงคาลมาณพได้ฟังธรรมก็ปลาบปลื้มมาก ตั้งแต่นั้นมาเขาก็ไหว้ทิศและระลึกถึงธรรมะโดยตลอด ทำให้ปกครองบ้านเรือนอย่างปราศจากภยันตราย ประสบความสุขความเจริญตลอดมามา
นามานุกรม
