บทประพันธ์เริ่มด้วยบทประณามพจน์  ต่อจากนั้นกล่าวถึงผลของการปฏิบัติเทวธรรมว่าทำให้มนุษย์ต่างกับสัตว์เดรัจฉาน กล่าวถึงการสวดเทวธรรมว่าโดยปกติเมื่อพระสงฆ์สวดมนต์เย็นจะลงท้ายด้วยการสวดเทวธรรมซึ่งหมายถึงการกลัวบาป การบำเพ็ญธรรม และการเว้นจากอกุศล  และได้ยกนิทานเกี่ยวกับเทวธรรมว่า เมื่อพระพุทธองค์ประทับอยู่ที่เชตวันวิหารในกรุงสาวัตถี มีกฎุมพีมาบวช  กฎุมพีผู้นี้มีบริขารมากมาย นุ่งห่มไม่ซ้ำกัน  พระพุทธองค์จึงทรงสอนให้ละความโอ่อวด  ภิกษุกฎุมพีโกรธเปลื้องจีวรประชด พระพุทธองค์จึงทรงเท้าความเรื่องอดีตชาติของภิกษุรูปนี้ว่าได้ใช้เวลาถึง 12 ปีกว่าจะได้เรียนรู้เรื่องหิริโอตตัปปะ เมื่อมาครองสมณเพศก็ควรรักษาธรรมะนี้ไว้ ภิกษุรู้สึกละอายจึงเอาจีวรมาครอง  ที่ประชุมภิกษุขอให้พระพุทธองค์แสดงเรื่องราวในอดีตกาล พระพุทธองค์จึงทรงเล่านิทานชาดกดังนี้

พระโพธิสัตว์ประสูติเป็นโอรสของกษัตริย์กรุงพาราณสีทรงพระนามว่ามหิสสาสและมีอนุชาชื่อจันทกุมาร  เมื่อพระชนนีสิ้นพระชนม์ พระบิดามีมเหสีใหม่และมีโอรสชื่อสุริยกุมาร  พระบิดาให้มเหสีขอพร   มเหสีจึงขอให้สุริยกุมารได้ครองราชสมบัติ  พระบิดาประทานให้ตามที่นางขอและได้ส่งโอรสทั้งสองเข้าป่า ทรงสั่งว่าเมื่อพระองค์สิ้นพระชนม์ พรของพระองค์สิ้นสุดลง ก็ให้โอรสทั้งสองกลับมาครองราชสมบัติ แต่สุริยกุมารขอตามพระเชษฐาทั้งสองไปด้วย  ทั้งสามจึงเข้าป่าไป  ที่สระน้ำแห่งหนึ่งสุริยกุมารพบผีเสื้อยักษ์ตนหนึ่งซึ่งได้พรจากท้าวเวสวัณว่าให้กินคนที่มาอาบน้ำและไม่รู้จักเทวธรรม  ยักษ์ถามสุริยกุมารว่าเทวธรรมคืออะไร สุริยกุมารตอบว่าคือพระอาทิตย์พระจันทร์  ยักษ์เห็นว่าคำตอบไม่ถูกก็พาสุริยกุมารเข้าไปในถ้ำเพื่อรอเป็นอาหาร  มหิสสาสเห็นสุริยกุมารหายไปจึงให้จันทกุมารไปดู  จันทกุมารพบยักษ์และได้ตอบคำถามว่าเทวธรรมคือทิศทั้งสี่  ยักษ์ก็จับจันทกุมารไป  มหิสสาสตามไปที่สระน้ำพบยักษ์จึงเทศน์เรื่องเทวธรรม   เมื่อได้ฟังธรรมยักษ์ก็มีใจชื่นบาน ทูลมหิสสาสว่ารอฟังมา 12 ปีแล้ว และจะคืนพระอนุชาให้ 1 องค์  มหิสสาสเลือกพระอนุชาองค์เล็ก  ยักษ์กล่าวว่ามหิสสาสไม่ได้ปฏิบัติตามเทวธรรม ควรเลือกผู้ที่มีอายุมากกว่า  มหิสสาสจึงเล่าเรื่องสุริยกุมารให้ยักษ์ฟังและบอกว่าถ้าพระองค์และจันทกุมารสิ้นพระชนม์ก็ไม่เป็นไร แต่ถ้าพระองค์กลับเมืองและบอกประชาชนว่ายักษ์กินสุริยกุมาร ก็จะไม่มีใครเชื่อ  เมื่อยักษ์ได้ยินเช่นนั้นก็พาพระกุมารทั้งสองมาคืน  ทั้งสามพระองค์สอนศีลห้าแก่ยักษ์  ต่อมาเมื่อพระบิดาสิ้นพระชนม์ทั้งสามก็เสด็จกลับกรุงพาราณสี มหิสสาสทรงแต่งตั้งพระจันทร์เป็นอุปราช พระสุริยะเป็นเสนาบดี และให้ลาภยศแก่ยักษ์ 

เมื่อจบเรื่องพระพุทธองค์ทรงย้ำว่าแม้แต่ยักษ์ยังแสวงหาและปฏิบัติธรรม เหตุใดมนุษย์ที่เป็นภิกษุจึงมีความโกรธและเปลื้องจีวร ผู้ที่ใฝ่ธรรมควรอบรมใจให้ห่างจากสิ่งที่ไม่ดี  การเปลื้องผ้า ไว้ผมชฎา ไม่กิน ไม่นอน ไม่อาบน้ำ เอาแต่ยืนเพ่งธรรมนั้นถือว่าผิดพรหมจรรย์และไม่ได้ช่วยให้บรรลุมรรคผล   

ต่อจากนั้นผู้ประพันธ์ได้แสดงเทวธรรม 3 ข้อ คือ หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺนา การฝึกฝนให้กลัวที่จะทำผิด รู้จักยั้งใจ ประพฤติธรรม  สุกฺกธมฺมสมาหิตา  การทำกิจที่ดีทั้งทางโลกและทางธรรมอย่างมีพัฒนาการ  สนฺโต สปฺปุริสา โลเก  การมีสติยับยั้งไม่ทำบาป และสรุปว่า ถ้ามนุษย์มีเทวธรรมก็จะได้รับการยกย่องและควรที่จะเผยแผ่เทวธรรมเพื่อมนุษย์จะได้เป็นอารยชนไม่เป็นอย่างเดรัจฉาน  ในตอนท้ายมีการสรรเสริญพระมหากษัตริย์ที่ทรงทะนุบำรุงศาสนา ถวายพระพร และอวยพรให้คนไทยที่มีเทวธรรมมีความสุข 

อ.น.ก. [พระยาอุปกิตศิลปสาร]. “ เทวธรรมบรรยาย.” ไทยเขษม  2, 12 (15 เมษายน 2469): 2005-2021.

อุปกิตศิลปสาร, พระยา. “ เทวธรรมบรรยาย.” ใน คำประพันธ์บางเรื่อง.  กรุงเทพมหานคร : ไทยวัฒนาพานิช, 2524.